---

---

ในบริบท ของ สมเกียรติ อ่อนวิมล
IN CONTEXT of Somkiat Onwimon
WK12/2024
[6]

​Soft Power - 6: Chapter One - The Changing Role of Military Power
Soft Power - 6: บทที่หนึ่ง - บทบาทของอำนาจการทหารที่เปลี่ยนไป


[6]
บทบาทของอำนาจการทหารที่เปลี่ยนไป
(The Changing Role of Military Power) 
    “ในศตวรรษที่ 20”, ศาสตราจารย์ Joseph Nye, Jr. อธิบายว่า, “วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีได้เพิ่มมิติใหม่อย่างพลิกผันให้กับทรัพยากรที่มาแห่งอำนาจ เมื่อโลกเข้าสู่ยุคนิวเคลียร์ สหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียตไม่เพียงแต่จะเป็นเจ้าของอำนาจทางอุตสาหกรรมอันยิ่งใหญ่เท่านั้น หากแต่ยังเป็นเจ้าของผู้ครอบครองแสนยานุภาพนิวเคลียร์และขีปนาวุธข้ามทวีปอีกด้วย ยุคแห่งอภิมหาอำนาจเริ่มขึ้นแล้ว ต่อมาบทบาทนำของสหรัฐฯในเรื่องการปฏิวัติข้อมูลข่าวสารช่วงปลายศตวรรษก็เอื้ออำนวยให้สหรัฐสามารถปฏิวัติการทหารได้ ขีดความสามารถด้านเทคโนโลยีสารสนเทศทำให้มีการสร้างอาวุธแบบเล็งเป้าทำลายได้แม่ยำยิ่ง, ทำจารกรรมได้ตามเวลาจริง, การสอดแนมศัตรูในสนามรบในพื้นที่หรือในภูมิภาคได้อย่างกว้างขวาง สายงานการบัญชาการและควบคุมการรบส่งผลให้สหรัฐอเมริกากลายเป็นอภิมหาอำนาจทางการทหารแต่เพียงผู้เดียวในโลก

    “ทว่า ก็เห็นได้ว่าความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีก็มีการส่งผล กระทบทางตรงข้ามต่ออำนาจการทหารในช่วงเวลาร้อยปีที่ผ่านมาด้วย ในด้านหนึ่งมันทำให้สหรัฐอเมริกาเป็นอภิมหาอำนาจชาติเดียวในโลกที่อำนาจการทหารไม่มีประเทศไหนเทียบได้ แต่ในเวลาเดียวกันมันก็เป็นการเพิ่มต้นทุนการใช้จ่ายเป็นทุนทางการเมืองและสังคมที่ละน้อยๆไปเรื่อยๆพร้อมกับการใช้อำนาจทางทหารเข้ายึดครองเป้าหมายหรือประเทศเป้าหมายในการสงคราม อาวุธนิวเคลียร์มีไว้ก็ไม่อาจหาญที่จะเอามาใช้รบจริงๆเพราะความเสียหายวินาศที่จะเกิด เหมือนมีอาวุธนิวเคลียร์ไว้มัดมือไม่ให้ใช้ ตกลงก็รับกันได้เพียงว่ามีอาวุธนิวเคลียร์ไว้ป้องปรามมิให้เกิดสงครามนิวเคลียร์ มีไว้ไม่ให้ใช้เท่านั้นเอง เพราะค่าใช้จ่ายทั้งต้นทุนและค่าความเสียหายมันมากมายมหาศาล จนถ้าไม่จำเป็นแบบสุดๆจริงๆก็จะไม่ใช้เด็ดขาด เวียดนามซึ่งไม่มีอาวุธนิวเคลียร์ใดๆเลยก็เอาชนะสหรัฐอเมริกาได้, อาร์เจนติน่าก็มิได้เกรงกลัวอำนาจนิวเคลียร์ของอังกฤษ เดินหน้าบุกหมู่เกาะ Falklands ของอังกฤษที่อยู่นอกชายฝั่งอาร์เจนติน่าได้อย่างไม่ยำเกรงกันเลย
“ความเปลี่ยนแปลงสำคัญเรื่องที่สองคือเรื่องการเติบโตก้าวหน้าของเทคโนโลยีการสื่อสารสมัยใหม่ที่ส่งผลให้เกิดและการขยายตัวแผ่กว้างออกไปของอุดมการณ์ชาตินิยม ทำให้การครองครองดินแดนอาณานิคมทำได้ยากในเมื่อประชากรตื่นตัวกันอย่างมากด้วยข้อมูลข่าวสารที่สื่อสารผ่านต่อกันในสังคม ในศตวรรษที่ 19 อังกฤษครองครองดินแดนอาณานิคมประมาณเท่ากับหนึ่งในสี่ของพื้นที่โลกด้วยจำนวนคนอังกฤษเพียงน้อยนิดเป็นผู้ปกครอง ต่อมาเมื่อความรู้สึกหรือลัทธิชาตินิยมเติบโตขยายพลังและพื้นที่กว้างขึ้น การปกครองอาณานิคมมีค่าใช้จ่างสูงขึ้น อาณานิคมอังกฤษจึงล่มสลายในที่สุด”

    อำนาจของข้อมมูลข่าวสาร เทคโนโลยีสารสนเทศทำให้ลัทธิอาณานิคมที่รุ่งเรืองในก่อนหน้าและถึงศตวรรษที่  19 ต้องล่มสลายหายไปอย่างฉับพลันในศตวรรษที่ 21 เพราะพลังอำนาจการทหารและการปกครองโดยตรงด้วยอำนาจการเมืองจากยุโรปแพงเกินกว่าที่จะคุ้มค่าหรือมีเหตุผลสมควรที่จะยอมลงทุนต่อไปได้

    นอกเหนือจากเทคโนโลยีนิวเคลียร์และเทคโนโลยีสารสนเทศแล้ว ก็ยังมีตัวแปรแห่งอำนาจใหม่เกิดขึ้น นั่นก็คือการเปลี่ยนแปลงทางสังคมภายในประเทศที่ปกครองแบบประชาธิปไตยขนาดใหญ่ ประเทศเหล่านี้ต้องลงทุนมหาศาลในการคงไว้ซึ่งอำนาจการทหารที่อาจจะมีโอกาสใช้หรือไม่ใช้ก็แล้วแต่ ศาสตราจารย์ Joseph Nye, Jr. สังเกตุว่าในยุคหลังการพัฒนาอุตสาหกรรมประเทศประชาธิปไตยจะมุ่งเน้นการพัฒนาประเทศในเรื่องสวัสดิการประชาชนมากกว่าชื่อเสียงความเป็นชาติทรงอิทธิพล ประชาชนก็เริ่มไม่ชื่นชอบกับข่าวการสูญเสียของพลเมืองที่ผ่านศึกสงคราม ทั้งนี้ก็มิได้หมายความว่าประเทศนั้นๆจะไม่ใช้กำลังการทหาร แม้ว่าจะต้องพบกับตัวเลขการล้มตายมากมายเพียงใดก็ตาม การใช้อำนาจแข็งยังมีอยู่ให้เลือกใช้ ดูตัวอย่างอังกฤษ, ฝรั่งเศส, และ สหรัฐอเมริกา ในปี 1991 ในสงครามอ่าวเปอร์เซียก็ได้,  หรือจะดูอังกฤษกับสหรัฐอเมริกาในสงครามอิรัก ปี 2003 ก็ได้เช่นกัน แต่คตินิยมเรื่องผู้นำทัพเป็นวีรบุรุษไปรบราฆ่าฟันทำสงครามเพื่อชัยชนะแบบเดิมๆนั้นหายไป เว้นเสียแต่ว่าจำเป็นต้องทำสงครามเพื่อความอยู่รอดของประเทศชาติเท่านั้น  สำหรับประเทศประชาธิปไตยที่เจริญแล้วทางเศรษฐกิจและการเมือง “สงคราม(ด้วยการทหาร)ยังคงเป็นไปได้ แต่มันเป็นสิ่งที่ยากที่จะรับกันได้ง่ายๆเหมือนเมื่อร้อยปี หรือห้าสิบปีที่แล้ว” 
    “ประเทศที่ทรงพลังอำนาจที่สุดทั้งหลายดูจะหมดกิเลสในการรุกรานครองครองดินแดนไปแล้ว”
    เศรษฐกิจก็เป็นอีกตัวแปรหนึ่งที่ทำให้การใช้อำนาจการทหารต้องพักไตร่ตรอง เพราะการใช้อำนาจแข็งทางการทหาร การสงครามสู้รบย่อมกระทบเป้าหมายทางเศรษฐกิจของประเทศผู้ใช้อำนาจ ให้ย้อนไปดูชัยชนะของสหรัฐอเมริกาในสงครามโลกครั้งที่สอง สหรัฐฯจำเป็นต้องเข้าไปช่วยฟื้นฟูประเทศญี่ปุ่นที่ตัวเองเป็นผู้ทำลายจนพินาศจนได้ชัยชนะในสงคราม กลับต้องไปช่วยสร้างโครงสร้างทางเศรษฐกิจใหม่ให้ญี่ปุ่น ไม่มีทางที่เราจะจินตนาการในโลกวันนี้ได้เลยว่าสหรัฐฯจะสามารถใช้อำนาจการทหารไปบังคับให้ญี่ปุ่นปรับค่าเงินเยน หรือจะใช้อาวุธบังคับแคนาดาหรือยุโรปให้ยอมแก้ปัญหาที่มีกับสหรัฐฯได้
    ศาสตราจารย์ Joseph Nye, Jr. ประเมินภาพรวมเรื่องอำนาจการทหารที่ปรับเปลี่ยนไปจนไม่ถือเป็นเครื่องมือหลักในการบังคับชาติอื่นได้นั้นจัดให้อยู่ในกลุ่มประเทศที่มีความก้าวหน้าทางการปกครองแบบประชาธิปไตย มีเศรษฐกิจและเทคโนโลยีก้าวหน้า โดยเฉพาะด้านสารสนเทศ ประเทศเหล่านี้เข้ากลุ่มเสรีนิยมประชาธิปไตยด้วยกันและแก้ปัญหาระหว่างกันด้วยอำนาจที่มิใช่การทหาร สัมพันธภาพระหว่างประเทศเหล่านี้จึงมีสันติภาพมั่นยืนในกลุ่มของตน เรียกเป็นสำนวนภาษาอังกฤษว่าเป็น
    “Islands of Peace” หรือ “หมู่เกาะแห่งสันติภาพ”
    สหรัฐอเมริกา แคนาดา ยุโรปตะวันตก อยู่ในกลุ่มหมู่เกาะแห่งสันติภาพ แก้ปัญหาขัดแย้งระหว่างกันโดยวิธีสันติ
    เคยเปรียบเทียบกันว่าดาวศุกร์ หรือ Venus เป็นดาวสัญญลักษณ์แห่งความรักและสันติภาพ ส่วนดาวอังคาร หรือ Mars เป็นสัญญลักษณ์ของสงคราม สหรัฐอเมริกามักถูกจัดเป็นพวกที่มาจากดาวอังคาร ส่วนแคนาดาและยุโรปชอบที่เรียกว่าตัวเองมาจากดาวศุกร์ แต่ตอนนี้เมื่อทั้งสองพวกเข้ากลุ่มเดียวกันแล้ว โดยมีความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจ มั่นคงทางการเมืองเป็นประเทศเสรีนิยมประชาธิปไตย มีความก้าวหน้าทางวิทยาการเทคโนโลยี รวมถึงเทคโนโลยีสารสนเทศ กลุ่มประเทศนี้จึงถือตัวเองว่ามาจาก “ดาวศุกร์ หรือ Vevus” ที่เดียวกัน ประกันสันติภาพ ประกันการไม่ใช้สงครามแก้ปัญหาระหว่างกัน
    ข้ามไปยังประเทศที่มิได้เป็นประชาธิปไตยบ้าง ประเทศเหล่านี้ยังไม่มีข้อจำกัดทางจริยธรรมหรืออุดมการณ์สันติภาพมาตัวการห้ามมิให้ทำสงครามด้วยกำลังทหารเพื่อเป้าหมายทางเศรษฐกิจ แต่การใช้กำลังทหารทำสงครามก็ส่งผลกระทบบีบคั้นทางเศรษฐกิจการลงทุนจากนอกประเทศ อันเป็นพลังสำคัญในการกำกับการไหลเวียนของเงินทุนในโลกยุคโลกาภิวัตน์ ด้วยเหตุนี้การใช้การทหารยึดดินแดนอื่นเพื่อขยายอำนาจและผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจจึงจะไม่ได้ผลเท่ากับการสร้างความร่วมมือระหว่างอำนาจหรือระหว่างประเทศ หรือระหว่างองค์กรหรือบรรษัทธุรกิจการค้าการลงทุนข้ามชาติ การแสวงหาความร่วมมือกันระหว่างชาติพันธมิตร หรือสร้างชาติอื่นให้เป็นพันธมิตรสร้างความร่วมือกันทางเศรษฐกิจจะเป็นการสร้าง “ความได้เปรียบในการแข่งขัน” หรือ “competitive advantages” เหนือประเทศหรือกลุ่มประเทศอื่นที่เป็นคู่แข่ง โดยไม่จำเป็นต้องเป็นคู่สงคราม
    มาถึงตอนนี้ ศาสตราจารย์ Joseph Nye, Jr. ก็ย้ำไม่ให้เผลอลืมว่า:
“ทั้งหมดที่ว่ามานี้มิได้จะบอกว่าอำนาจการทหารจะไม่มีบทบาทเหลืออยู่เลยในการเมืองระหว่างประเทศปัจจุบัน ในทางตรงกันข้าม การปฏิวัติเทคโนโลยีข่าวสารสารสนเทศในวันนี้ก็ยังมิได้แผ่กระจายครอบทุกทุกแห่งบนโลก โลกส่วนใหญ่ยังห่างไกลการเปลี่ยนแปลงโดยอิทธิพลของเทคโนโลยีสารสนเทศอยู่ (20 ปีที่แล้ว ในปี 2004 ปีที่พิมพ์หนังสือเล่มนี้) หลายๆประเทศในโลกไม่มีแรงกดดันจากสังคมประชาธิปไตย (หรือความเรียกร้องต้องการประชาธิปไตยจากสังคม) หลายประเทศมีสงครามกลาง
เมืองแย่งชิงอำนาจกัน ยังผลให้เกิดสภาวะรัฐล้มเหลว (Failed State) เกิดสุญญากาศแห่งอำนาจ (ไม่มีใครได้อำนาจรัฐที่แท้จริง) และสิ่งสำคัญที่เกิดตามมาก็คือการพัฒนา แสวงหา ซื้อขาย และใช้เทคโนโลยีเป็นไปในลักษณะที่มีความเป็นประชาธิปไตยมากขึ้น (democratization of technology) เสรีภาพหรือประชาธิปไตยทางเทคโนโลยีนี้เองนำไปสู่การทำสงครามกันได้ด้วยภาคประชาชนหรือภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมในการทำสงคราม เป็นการทำสงครามที่เห็นส่วนกลุ่มส่วนตัวเต็มคณะเลยก็มีมาก (privatization of war) เทคโนโลยีเปรียบเสมือนดาบสองคม ด้านหนึ่งคือการเเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีและสังคมทำให้การทำสงครามการทหารมีราคาแพงมากขึ้นสำหรับประเทศประชาธิปไตยสมัยใหม่ แต่ในขณะเดียวกัน เทคโนโลยีเดียวกันก็เข้าไปอยู่ในมือของผู้ก่อการร้าย อำนาจพินาศอันมหันต์เข้าถึงกลุ่มนักรบหัวรุนแรง หรือแม้กระทั่งบุคคลใดบุคคลหนึ่ง ซึ่งก็ทำให้สงครามหรือการสู้รบสามารถทำได้โดยคนคนเดียว หรือกลุ่มคน กลุ่มนักรบ กลุ่มก่อการร้ายที่มิได้สังกัดกองทัพหรือหน่วยรบของรัฐบาลไหนเลย นี่คือเรื่องการก่อการร้าย และการทำสงครามโดยภาคเอกชนหรือกลุ่มประชาชนส่วนตัว ‘สงครามเป็นส่วนตัว’ ”
​
สวัสดีครับ
สมเกียรติ อ่อนวิมล
22 มีนาคม 2567

---