---

---

ในบริบท ของ สมเกียรติ อ่อนวิมล
IN CONTEXT of Somkiat Onwimon

WK17/2024
Earth Day: 22 เมษายน 1970/2513






    วันที่ 22 เดือนเมษายน ของทุกปี ถือเป็นวัน Earth Day หรือวัน “รักษ์โลก” เป็นการรำลึกถึงความสำคัญของทรัพยากรบนโลกมนุษย์ เป็นประจำนาน 54 แล้ว นับจากปี 1970/2514 ปีแรกที่มีการประกาศเป็นวัน Earth Day จนถึงปีนี้ 2024/2567

    “Earth Day” อาจจะแปลว่า “วันรักษ์โลก”, “วันอนุรักษ์โลก”, “วันรำลึกถึงความสำคัญของโลก” หรือ “วันแห่งโลก” ในด้านสิ่งแวดล้อม, ธรรมชาติ, ความงดงามยั่งยืน, คุณประโยชน์ของผืนดิน, แหล่งน้ำ, และสรรพสิ่งที่ปรากฎเป็นชีวิต และให้ชีวิต บนดาวเคราะห์โลก หรือ “Planet Earth” ที่ซึ่งมีมนุษย์อยู่อาศัยกัน 8,000 ล้านคน อยู่ร่วมกับพืชและสัตว์ ดิน หิน อากาศ นำ้ ลม และ ไฟ นานตั้งแต่กำเนิดดาวเคราะห์โลกเมื่อ 4,500 ล้านปีที่แล้วมานั่นเอง 

    แรกเริ่ม ความคิดก่อนที่จะประกาศเป็นวัน Earth Day ให้คนทั้งโลกรำลึกถึงเป็นประจำทุกปีนั้น มาจากปัญหาเรื่องสิ่งแวดล้อมเป็นพิษหรือเป็นอันตรายที่ผู้คนในสหรัฐอเมริกาเริ่มแสดงความห่วงใยกันมากขึ้นจนมองเห็นวิกฤติในอนาคตอันไม่ไกลนัก เริ่มต้นที่ช่วงทศวรรษที่ 1960s หรือจากปี พ.ศ. 2490 เป็นจุดเริ่มต้นแล้วต่อเนื่องไปราวๆ 10 ปีแรกนั้น สังคมอเมริกันส่วนใหญ่เริ่มตื่นตัวในเรื่องปัญหาสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะที่พูดกันด้วยความห่วงกังวลมากคือเรื่องมลภาวะในอากาศ หรืออากาศเป็นพิษ ภาษาอังกฤษใช้คำว่า “air pollution” ใช้คำนี้กันติดปากไปทั่วโลก ในประเทศไทยก็เกิดคำว่า “มลภาวะ” หากเป็นมลภาวะในอากาศ ก็หมายถึงอากาศมีความมัวหมองสกปรกและเป็นพิษ บ้างก็เรียกว่า “อากาศเป็นพิษ” หรือ “อากาศมีมลภาวะ” แปลว่า อากาศมี “มล” หรือมี “มลทิน” มีความสกปรก มัวหมอง เป็นพิษ คำว่า “air pollution” และคำว่า “มลภาวะในอากาศ” จึงสะท้อนความห่วงใยสภาวะแวดล้อมเหมือนกันทั้งโลก 

    แต่ประกายความห่วงใยถูกจุดขึ้นมาก่อนในสหรัฐอเมริกา ปี 1962/2505 โดยหนังสือชื่อ “Silent Spring” ของ  Rachel Carson นักธรรมชาติวิทยา และ ชีววิทยาทางทะเล ผู้ติดตามศึกษาและวิจัยผลกระทบจากการใช้สารเคมี DDT ฆ่ายุง ฆ่าแมลง รวมทั้งสารเคมีหรือยากำจัดศัตรูพืชอื่น พบว่าสารพิษเหล่านี้เหล่าถูกใช้แล้วก็มิได้สลายหายไป หากแต่ยังอยู่ในธรรมชาติ ดิน น้ำ และอากาศ เมื่อถูกฝนชะล้างไหลลงแหล่งน้ำ แม่น้ำลำธารออกสูทะเล เติมพิษสารเคมีไปสะสมในทะเล กลายเป็นเป็นแหล่งสารพิษกว้างไกล และสะสมยาวนาน ส่งผลต่อการผลิตอาหารสำหรับมนุษย์ ห่วงโซ่อาหารของสัตว์ในธรรมชาติ ก่อให้เกิดความเสื่อมโทรมเสียหายทางยีนส์หรือลักษณะทางพันธุกรรมของมนุษย์ เกิดโรคมะเร็ง เป็นความเสียหายทั้งในมนุษย์ สัตว์ และพืช 

    หนังสือเรื่อง “Silent Spring” (ฤดูใบไม้ผลิอันวังเวงไร้เสียงนกร้อง) ได้รับความสนใจล้นหลามในโลกตะวันตก ขยายวงกว้างกลายเป็นหนังสือที่ทรงอิทธิพลต่อความห่วงใยต่อสภาวะแวดล้อมของมนุษย์มากที่สุดในยุคนั้น และยุคต่อๆมา

    สำหรับประเทศไทยในช่วงเวลาเดียวกันนั้นก็มีการส่งเสริมการฉีดพ่นสารพิษ DDT ตามอาคารบ้านเรือนต่างๆทั่วประเทศฟรี เพื่อกำจัดยุง ป้องกันไข้ป่ามาลาเรีย เมื่อเจ้าหน้าที่เข้ามาฉีดพ่น DDT ที่บ้านประชาชนเสร็จแล้วก็จะเขียนหรือพ่นสีขาวบนแม่พิมพ์เป็นตัวหนังสือว่าบ้านนี้ได้ฉีดพ่ิน DDT พร้อมวันเดือนปีที่ฉีดไว้หน้าประตูบ้าน ราวกับว่าเป็นเรื่องดี ไม่มีพิษภัย คนไทยยุคนั้นจึงเติบโตมากับพิษของ DDT ยังไม่นับพิษจากยาฆ่าแมลงกำจัดศัตรูพืชที่ใช้ในไร่นาโดยทั่วไปดุจเป็นเรื่้องปกติธรรมดา

    ในสหรัฐอเมริกา หนังสือเรื่อง “Silent Spring” จุดประกายความคิดเรื่องการรักษาธรรมชาติให้พ้นจากภัยพิษจากสารเคมีอย่างฉับพลัน ผู้คนตั้งคำถามเรื่องผลกระทบของเทคโนโลยีต่อการผลิตอาหารและการดำเนินชีวิต ส่งผลให้เกิดกระบวนการประชาชนรวมกลุ่มกันเพื่ออนุรักษ์ธรรมชาติแวดล้อมทั่วสหรัฐอเมริกา  สมาชิกวุฒิสภาชื่อ Gaylord Nelson พรรค Democrat  รัฐ Wisconsin เป็นผู้นำความคิดไปสู่การเสนอกฎหมาย เช่น Wilderness Act 1964 (กฎหมายอนุรักษ์ป่าดงพงไพรอันเป็นที่ดินของรัฐ) และ Wild and Scenic River Act 1968 (กฎหมายอนุรักษ์ธรรมชาติความงดงามของแม่น้ำ และการไหลของสายน้ำอย่างไม่มีสิ่งกีดขวาง) แล้วในที่สุดก็มีการประกาศวันที่ 22 เมษายน 1970 เป็นวัน Earth Day ครั้งแรกในอเมริกาและในโลก

    90 ปี หลังการเกิดอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของสหรัฐอเมริกา คือ The Yellowstone National Park เมื่อวันที่ 1 มีนาคม ปี 1872 แล้ว ในประเทศไทย หลังจากเตรียมการมาหลายปี รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ก็เลียนแบบสหรัฐอเมริกา โดยประกาศจัดตั้งอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ เป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทยเมื่อวันที่ 18 กันยายน ปี พ.ศ. 2505 ปีเดียวกับที่ Rachel Carson พิมพ์เผยแพร่หนังสือ “Silent Spring” พอดี 

    ความสำนึกรักและหวงแหนสิ่งแวดล้อมในประเทศไทยเดินหน้าไปอย่างช้าๆ 

    ส่วนที่สหรัฐอเมริกา ซึ่งเป็นประเทศพัฒนาอุตสาหกรรมมหาอำนาจโลกก็กำลังถูกมวลชนดึงกลับสู่จิตสำนึกต่อคุณค่าของสิ่งแวดล้อม เดือนมกราคม ปี 1969 เกิดอุบัติเหตุเรือบันทุกน้ำมันดิบรั่วลงทะเลที่ชายฝั่ง Santa Barbara รัฐ California เป็นอุบัติภัยสิ่งแวดล้อมทางทะเลครั้งใหญ่ นกทะเลตายนับหมื่นตัว คราบน้ำมันเป็นแนวยาวตลอดชายฝั่ง  แม้จนวันนี้ก็ยังต้องนับว่าเป็นวินาศภัยทางสิ่งแแวดล้อมในทะเลที่เลวร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์รัฐ California

    ท่ามกลางบรรยากาศการประท้วงต่อต้านสงครามเวียดนามตามมหาวิทยาลัยต่างๆทั่วประเทศสหรัฐฯ ปัญหามลภาวะในธรรมชาติเข้ามาผสมโรงด้วยกับกระบวนการนักศึกษา สมาชิกวุฒิสภา Gaylord Nelson จึงเสนอความคิดให้นักศึกษาทั้งหลายหันมาสนใจห่วงใยเรื่องสิ่งแวดล้อม จัดให้มีการรวมตัวประชุมหรือจัดชั้นเรียนพิเศษเรื่องสิ่งแวดล้อมและมลภาวะ ให้อาจารย์กับนักศึกษาได้พูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดกันในช่วงปิดเทอมฤดูใบไม้ผลิจนถึงเวลาก่อนสอบปลายปี เรียกว่า “teach-in” ไม่ต้องไปนั่งยกป้ายหรือเดินขบวนประท้วงที่ไหน เข้ามานั่งเรียนพิเศษในห้องเรียนมหาวิทยาลัย เรียนเรื่องสิ่งแวดล้อมฟรี ฟรีทั้งไม่ต้องจ่ายค่าฟังบรรยาย และฟรีทั้งในเรื่องการแสดงความคิดเห็น 
    Sen. Gaylord Nelson เลือกวันที่ 22 เมษายน 1970 เป็นวันชั้นเรียนพิเศษ หรือ teach-in นี้ ก่อนถึงวันที่ 22 เมษายน เขาขอให้เพื่อน ส.ส. California พรรค Republican ชื่อ Pete McCloskey และ Denis Hayes นักกิจกรรมหนุ่มช่วยวางแผนงาน ‘sit-in’ ผลปรากฏว่ามีนักศึกษาร่วมกิจกรรมล้นหลามทั่วประเทศ จน ‘teach-in’ ที่เป็นการปิดห้องสอน กลายเป็น ‘sit-in’อันเป็นการปิดห้องประท้วงเรื่องมลภาวะไปอย่างเข้มข้น 
    วันที่ 22 เมษายน 1970 จึงถูกเรียกว่าเป็นวัน Earth Day Protest คือวัน Earth Day แห่งการชุมนุมประท้วงเพื่ออนุรักษ์สิ่งแวดล้อมโลก เป็นวันสำคัญต่อมาจนทุกวันนี้ ถึงปี 2024 ก็เป็นปีที่ 54 แล้ว ในปีแรก ปี 1970 นั้น มีการชุมนุมร่วมกิจกรรมประท้วงทั่วสหรัฐอเมริกา 2,000 มหาวิทยาลัย และ 10,000 โรงเรียน ผู้คนเข้าร่วมกิจกรรม 20 ล้านคน มีทั้งกิจกรรมชุมนุมประท้วง  ทำความสะอาดทางน้ำแม่น้ำลำคลองไม่ให้อุดตัน และกิจกรรมอื่นๆหลากหลาย จากการสำรวจความเห็นประชาชนตอนนั้นพบว่าประชาชนมีความห่วงใยปัญหาสิ่งแวดล้อมมากกว่าปัญหาอาชญากรรมและปัญหาการกีดกันผิว ปี 1971 สำรวจพบว่า 78% ของประชาชนยินดีจ่ายเพื่อรักษาอากาศและน้ำให้บริสุทธิ์อย่างเต็มใจ  สมาชิกวุฒิสภา Gaylord Nelson กล่าวกับหนังสือพิมพ์ New York Times ว่าการทำกิจกรรม Earth Day ประสพความสำเร็จท่วมท้นเพราะเป็นความคิดที่ดี เป็นความคิดที่เสนอให้ทุกคนไปคิดไปจัดทำกิจกรรมกันเอาเอง ไม่มีใครไปบริหารจัดการจากศูนย์กลางที่ไหน ท่านบอกว่า Earth Day เป็นการที่ประชาชนรวมตัวกันบอกนักการเมืองและผู้นำประเทศเป็นเสียงเดียวกันว่า นี่คือเรื่องที่ประชาชนห่วงใยแท้จริง

    หลังปี 1970 ประธานาธิบดี Richard Nixon ลงนามในกฎหมาย National Environment Policy Act (กฎหมายนโยบายสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ), Occupational Safety and Health Act (กฎหมายสุขภาพและความปลอดภัยในการประกอบอาชีพ), และ Clean Air Act (กฎหมายอากาศบริสุทธิ์) นำไปสู่การปฏิรูปงานสิ่งแวดล้อมที่หลากหลายมิติ เช่น การที่กฎหมายบังคับให้ต้องศึกษาผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมก่อนเริ่มโครงการต่างๆของรัฐ เรื่องมาตรฐานความปลอดภัยในที่ีทำงาน สถานประกอบการ โรงงานอุตสาหกรรม ฯลฯ  ตลอดจนเรื่องการควบคุมมลภาวะจากท่อไอเสียรถยนต์
    เพียง 8 เดือน หลัง Earth Day ปี  1970 ประธานาธิบดี Nixon  จัดตั้ง US Environmental Protection Agency หรือสำนักงานปกป้องสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ (EPA) ในทศวรรษเดียวกันก็ผ่านกฎหมาย Clean Water Act (กฎหมายน้ำสะอาด) ควบคุมการปล่อยน้ำเสียลงแม่น้ำลำธาร, Endangered Species Act (กฎหมายว่าด้วยพันธุ์พืชและสัตว์เสี่ยงภัยสูญพันธุ์), Federal Insecticide, Fungicide, and Rodenticide Act (กฎหมายว่าด้วยกำกับดูแลมาตรการการใช้ ยาฆ่าแมลง เชื้อรา และหนู) ในที่สุด สารพิษ DDT ก็ถูกสั่งห้ามในสหรัฐอเมริกา

    สิบปีหลัง Earth Day ปีแรก ขบวนการเรียกร้องเรื่องสิ่งแวดล้อมพัฒนาเข้มแข็งขึ้นตามกาลเวลา ท่ามกลางฝ่ายมองโลกในมุมกลับว่าขบวนการนี้จะอยู่ได้ไม่นานนัก แล้วก็อาจฟ่อสลายหายไป แต่กลับเป็นว่าโลกเห็นด้วยกับ Earth Day และ Sen. Gaylord Nelson ในวาระครบรอบ 20 ปีของ  Earth Day นาย Denis Hayes ผู้ที่เคยช่วยงาน Earth Day แต่ปีแรกเริ่ม ได้จัดการรณรงค์การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และส่งเสริมการนำวัสดุมาใช้ใหม่หรือ recycle ในประเทศ Gabon รอบโลกมีประชาชนร่วมกิจกรรมถึง 200 ล้านคน ทั้งหมดนำไปสู่การประชุมสุดยอดสภาวะแวดล้อมโลกโดยองค์การสหประชาชาติ ที่เรียกว่า “Eart Summit” ที่ Brazil ปี 1992 จากนั้นมา คำว่าการพัฒนาอย่างยั่งยืน (sustainability) ก็กลายเป็นมนตราประทับอย่างมั่นยืนในหมู่ประชากรทั้งโลก

    สำหรับประเทศไทยแต่เดิมงานสิ่งแวดล้อมอยู่ในความรับผิดชอบของคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติที่ตั้งขึ้นเมื่อปี 1975/2518 ย้ายไปสังกัดกระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี และการพลังงาน ปี 1978-79/2521-22 ต่อมางานด้านสิ่งแวดล้อมมีความสำคัญมากขึ้นจึงได้แยกออกตั้งเป็นกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นการเฉพาะ เมื่อปี 2002/2545 ตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมเมื่อปี 1975/2518 ปรับแก้ใหม่ปี 1992/2535 มีการก่อตั้งกรมควบคุมมลพิษ และกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมเมื่อปี 1992/2535 ต่อมากรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมเปลี่ยนชื่อเป็นกรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม ในปี 2023/2566 
    ความเปลี่ยนแปลงมากมายในระยะสั้นในประเทศไทยนั้นสะท้อนการปรับตัวรับมือกับปัญหาสิ่งแวดล้อมที่เพิ่มมากยิ่งขึ้นในโลกและในประเทศไทย

    สรุปก็คือ ปัจจุบันนี้ประเทศไทยทำงานด้านสิ่งแวดล้อมผ่านกรมควบคุมมลพิษ และ กรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม สังกัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ไม่นับรวมความขันแข็งในภาคประชาชน

    นิตยสาร  National Geographic รายงานสรุปเมื่อครบรอบ 50 ปีของวัน Earth Day ในปี 2020 ว่า โลกรณรงค์ Earth Day ผ่านมาด้วยทั้งความสำเร็จและความล้มเหลวในหลายเรื่องเช่น:

1. ปี 1970 โลกมีประชากร 3.7 พันล้านคน 20 ล้านคนร่วมชุมนุมรณรงค์เรื่องให้ปกป้องสิ่งแวดล้อม
2. 1972-73 สหรัฐฯออกกฎหมายน้ำสะอาด สั่งห้ามยาฆ่าแมลงบางประเภท กฎหมายปกป้องสัตว์ทะเล วาฬ โลมา แมวน้ำ สิงโตทะเล กฎหมายปกป้องสัตว์เสี่ยงการสูญพันธุ์
3. 1976 อุบัติเหตุโรงานเคมีใน Italy อากาศพิษกระจายวงกว้าง
4. 1978 พบสารพิษโรงงานอุตสาหกรรมฝังกลบซ่อนที่เมือง Love Canal ใกล้น้ำตก Niagara Falls
5. 1979 อุบัติเหตุโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ Three Mile Island รัฐ Pennsylvania ไม่มีผู้เสียชีวิต
6. 1980 รัฐบาลสหรัฐฯประกาศพื้นที่อนุรักษ์ในรัฐ Alaska กว่า  100 ล้านเอเคอร์ หรือ 250 ล้านไร่ และประกาศบังคับเอกชนรับผิดชอบกากของเสียอุตสหกรรมทั้งหมด
7. 1985 พบช่องโหว่ชั้น ozone เหนือขั้วโลกใต้ ผลจาก Chloro Fluoro Carbons (CFC) น้ำยาหล่อเย็นสำหรับตู้เย็น และเครื่องปรับอากาศแบบเดิม
8. 1986 อุบัติเหตุโรงปฏิกรณ์นิวเคลียร์ที่ Chernobyl, สหภาพโซเวียตรัสเซีย มีผู้เสียชีวิตจากกัมมันตภาพรังสี 30 คน พื้นที่อันตรายกว้าง 2,000 ตารางกิโลเมตร
9. 1987 ความตกลงพิธีสาร Montreal Protocol ค่อยๆยกเลิกสาร CFC ทำลายชั้น Ozone
10. 1988 James Hansen นักวิทยาศาสตร์จาก NASA พบ Greenhouse Effect / สภาวะเรือนกระจก ในชั้นบรรยากาศ อันเกิดจาก carbon dioxide จากการเผาเชื้อเพลิงจากซากดึกดำบรรพ์ หรือ  fossils (น้ำมัน)
11. 1989 อุบัติเหตุเรือบันทุกน้ำมัน Exxon Valdez รั่ว ปล่อยน้ำมันดิบลงทะเล Alaska 11 ล้านแกลลอน
12. 1990 ห้ามการค้าขายงาช้างทั่วโลก
13. 1999 พัฒนาสายพันธุ์ Golden Rice: ข้าวพันธุ์ทอง Golden Rice เกิดจากกระบวนการพันธุวิศวกรรม ทำให้เพิ่มคุณค่าทางโภชนาการ เพิ่ม Vitamin A เป็นประโยชน์มหาศาลด้านโภชนการสำหรัลพลเมืองประเทศยากจนในเอเชียและแอฟริกา
14. 2000 Hybrid revolution มีการปฏิวัติการผลิตรถยนต์รูปแบบใหม่ ใช้เชื้อเพลิงผสมระหว่างน้ำมันเชื้อเพลิงกับพลังไฟฟ้า
15. 2006 ภาพยนตร์สารคดี และหนังสือของ Al Gore รองประธานาธิบดีสหรัฐฯ เรื่อง “An Inconvenient Truth” ได้รับรางวัล Oscar ต่อมา Al Gore ได้รับรางวัล Nobel สาขาสันติภาพปี 2007

__________________________________________________
อ้างอิงบทความ:

1. Emily Martin : “This is the story of the first Earth Day - and why It mattered”, National Geographic magazine, April 22, 2022  (https://www.nationalgeographic.com/history/article/first-earth-day-history-legacyrid=DC046C6E090D9B307C95383B9ABFB7B0&cmpid=org=ngp::mc=crmemail::src=ngp::cmp=editorial::add=Daily_NL_Monday_Science_20240422)

2. National geographic Staff “50 Years of progress - and setbacks - since the first Earth Day”, National Geographic Magazine}, March 25,2020
(https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/timeline-shows-fifty-years-of-progress-and-setbacks-since-first-earth-day-feature?rid=DC046C6E090D9B307C95383B9ABFB7B0&cmpid=org=ngp::mc=crm-email::src=ngp::cmp=editorial::add=Daily_NL_Monday_Science_20240422)

สัปดาห์หน้า เรื่อง Rachel Carson กับหนังสือเรื่อง “Silent Spring” หนังสือเปลี่ยนโลกเรื่องสิ่งแวดล้อม

สมเกียรติ อ่อนวิมล
26 เมษายน 2567

---