Vertical Divider
Vertical Divider




THE BOOK OF SER MARCO POLO
THE VENETIAN CONCERNING THE KINGDOMS AND MARVELS OF THE EAST
TRANSLATED AND EDITED, WITH NOTES,
BY COLONEL SIR HENRY YULE, R.E., C.B., K.C.S.I.,
CORR. INST. FRANCE
​
THIRD EDITION, REVISED THROUGHOUT IN THE LIGHT OF RECENT DISCOVERIES 
BY HENRI CORDIER (OF PARIS)
                                                   PROFESSOR OF CHINESE HISTORY AT THE ECOLE DES LANGUES ORIENTALES VIVANTES ;                                                                                                                         VICE-PRESIDENT OF THE GEOGRAPHICAL SOCIETY OF PARIS ; MEMBER OF COUNCIL OF THE SOCIE'TE' ASIATIQUE ;
HON. MEMBER OF THE ROYAL ASIATIC SOCIETY AND OF THE REGIA DEPUTAZIONE  VENETA DISTORIA PATRIA

WITH A MEMOIR OF HENRY YULE BY HIS DAUGHTER
AMY FRANCES YULE, L.A.SOC. ANT. SCOT., ETC.

IN TWO VOLUMES
WITH MAPS AND ILLUSTRATIONS

LONDON
JOHN MURRAY, ALBEMARLE STREET, W.
​1903
​
-
BEING THE ACCOUNTS OF TRAVELS IN CHINA  
BETWEEN 1271 TO 1295  
LATER TITLED
THE TRAVELS OF MARCO POLO
BY MESSER MARCO POLO OF VENICE
AS TOLD THROUGH  LA MAISTRE RUSTICIEN DE PISE  
ALSO KNOWN AS  'RUSTICIANO'

-

แปล และ บทนำ
โดย 
สมเกียรติ อ่อนวิมล
THAIVISION.COM
​2023

​
Vertical Divider
Vertical Divider
บทนำ
​                                                             
    “เราอ่านหนังสือเพราะต้องการหาความรู้ ทำความเข้าใจกับสังคม โลก และเอกภพรอบโลกของเรา ที่สำคัญเราต้องการรู้จักและเข้าใจความเป็นอยู่ของตัวเราเอง มีหนังสือจำนวนมากที่เราอ่านเพราะชอบและต้องการอ่าน แต่ก็มีอีกจำนวนมากที่อ่านเพราะต้องอ่าน เพราะเป็นหนังสือดีไม่ว่าจะชอบหรือไม่ก็ตาม มีหนังสือภาษาอังกฤษจำนวนมากที่ผมอ่านเพราะชอบและต้องการอ่าน แต่ก็มีอีกจำนวนมากที่อ่านเพราะต้องอ่านด้วยเหตุที่เป็นหนังสือดีไม่ว่าจะชอบหรือไม่ก็ตาม หนังสือเหล่านี้เป็นงานเขียนอมตะที่โลกรู้จักและได้อ่านกันทั้งโลกมาเป็นเวลายาวนาน และจะต้องอ่านกันต่อไปอีกเป็นอมตะกาล”

    นี่เป็นหนังสือที่ยุ่งยากลึกลับซับซ้อนที่สุดในโลก อ่านกันมาก อ้างอิงกันมากที่สุดในโลก เชื่อกันมาก เถียงกันมากเพราะไม่เชื่อกันก็มาก ที่ไม่เคยอ่านเลยก็เหมาความเชื่อตามคำบอกเล่าได้ เป็นหนังสือที่ใช้อ้างถึงกันมากที่สุดในโลก แม้แต่ Christopher Columbus ก็ยังนำติดตัวไปเป็นคู่มืออ้างอิงระหว่างการเดินทางค้นพบทวีปอเมริกา เป็นหนังสือที่ถกเถียงวิพากษ์วิจารณ์กันมากหลายเรื่อง รวมทั้งประเด็นโต้แย้งที่ว่าหนังสือ “The Travels of Marco Polo” มีจริงหรือเปล่า!
    หนังสือ “The Travels of Marco Polo” มีจริง อายุผ่านมากว่า 700 ปีแล้ว Marco Polo เกิดที่เมือง Venice ประเทศอิตาลี เมื่อปี ค.ศ.1254  ในปี 1260 พ่อชื่อ Nicolo Polo กับลุง(พี่ชายของพ่อ-มีข้อโต้แย้งว่าอาจเป็นน้องชายก็ได้ แต่หลักฐานจากงานค้นคว้าส่วนมากเห็นพ้องกันว่าเป็นพี่ชาย) ชื่อ Maffeo Polo ในฐานะพ่อค้าชาวเมือง Venice ในประเทศอิตาลี เดินทางไปค้าขายที่ Constantinople ต่อไป Crimea, Bokhara ต่อไปถึงเมืองจีนจนได้เข้าเฝ้าพระมหาจักรพรรดิ์ Kublai Khan เล่าเรื่องเมืองฝรั่ง (คนจีนเรียกชาวตะวันตกว่า Franks = ฝรั่ง) ให้พระองค์ฟังจนเป็นที่โปรดปรานและรับสั่งให้สองพี่น้องกลับไปยุโรปเพื่อเจริญพันธไมตรีกับพระสันตะปาปา แล้วให้กลับมาเมืองจีนอีกครั้งโดยให้นำนักบวชในศาสนาคริสต์มาสักร้อยคนพร้อมทั้งนำน้ำมันศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้บูชาพระศพพระเยซูกลับมาถวายด้วย สองพี่น้อง Polo จึงกลับยุโรปในปี 1269 พระสันตะปาปา Clement IV สิ้นพระชนม์ และ Marco Polo บุตรชายของ Nicolo อายุ 15 ปีพอดี สองพี่น้อง Polo คอยอยู่ที่ Venice สองปีก็ยังไม่มีการแต่งตั้งพระสันตะปาปาองค์ใหม่จึงตกลงออกเดินทางกลับเมืองจีนเพื่อเข้าเฝ้าพระมหาจักรพรรดิ์ Kublai Khan พร้อมด้วยน้ำมันศักดิ์สิทธิ์เพื่อถวายพระมหาจักรพรรดิ์จักรพรรดิ์ตามที่ได้รับพระราชบัญชาจากพระองค์ โดยคราวนี้นำบุตรชาย คือ Marco Polo ซึ่งขณะนั้นอายุ 17 ปีร่วมเดินทางไปด้วยในปี 1271 ออกเดินทางไปไม่นานก็ทราบข่าวการแต่งตั้งพระสันตะปาปาองค์ใหม่ชื่อ Gregory X จึงย้อนกลับไปเมือง Acre รับนักบวชในศาสนาคริสต์สองคน (ไม่ถึงร้อยคนตามที่หวัง) ร่วมคณะไปด้วยมุ่งหน้าสู่เมืองจีนประมาณเดือนพฤศจิกายน ปี 1271 ไปได้ไม่ไกลนักบวชสองคนไม่กล้าเดินทางต่อจึงแยกตัวกลับยุโรป Marco Polo พร้อมกับพ่อและลุงจึงมุ่งหน้าสู่ราชสำนักพระมหาจักรพรรดิ์ Kublai Khan ต่อไป ผ่านความยากลำบากของธรรมชาติ สภาวะอากาศ ชุมโจรผู้ร้าย สงครามตามรายทาง และความวิจิตรตระการตา เรื่องราวอันพิศดารของผู้คนบ้านเมืองต่างๆที่ชาวยุโรปไม่เคยได้ยินได้เห็นมาก่อน ใช้เวลาสามปีครึ่งจึงเดินทางไปถึงราชสำนักพระจักรพรรดิ์ที่เมือง Kambaluc (Kanbalu, ปักกิ่ง) ประมาณเดือนพฤษภาคมในปี 1275 ถึงตอนนี้ Marco Polo อายุได้ 21 ปี Nicolo, Maffeo และ Marco Polo อยู่เมืองจีน ทำมาค้าขายและรับใช้พระมหาจักรพรรดิ์อย่างใกล้ชิดจนปี 1277 Marco Polo ได้รับแต่งตั้งให้เดินทางไปปฏิบัติราชการสำคัญในหลายพื้นที่ และได้ปกครองเมือง Yangchow อยู่ช่วงหนึ่ง ครอบครัว Polo ทั้งสามเจริญมั่งคั่งอยู่ในราชสำนักพระมหาจักรพรรดิ์ Kublai Khan นาน 20 ปีจึงได้โอกาสรับพระราชานุญาติให้เดินทางกลับ Venice โดยออกเดินทางกลับทางเรือจากเมือท่า Zayton ตอนต้นปี 1292 มุ่งหน้าทางทะเลทิศใต้ ผ่านสุมาตรา ชวา แหลมสุวรรณภูมิ ซีลอน (ศรีลังกา)  ถึงเปอร์เซียในเวลาสองปีเศษ แล้วเดินทางต่ออีกหนึ่งปีก็ถึง Venice บ้านเกิดในปี 1295 รวมเวลาเดินทาง ไป-อยู่ในเมืองจีน-เดินทางกลับ ทั้งหมด 24 ปี ตอนต้นปี 1298 เกิดสงครามระหว่างเมือง Venice และ Genoa และ Marco Polo เข้าร่วมรบเป็นผู้บัญชาการเรือรบลำหนึ่งจนถูกฝ่าย Genoa จับเป็นเชลยศึกประมาณเดือนกันยายนและถูกจำคุกในปีเดียวกัน Marco Polo ใช้เวลาว่างในคุกเล่าเรื่องการเดินทางและประสบการณ์ในเมืองจีนให้เพื่อนร่วมคุกชาวเมือง Pisa ชื่อ Rusticien (Rusticiano หรือ La Maistre Rusticien de Pise) เป็นผู้เขียนบันทึกออกมาเป็นต้นฉบับเริ่มแรกสุดในเวลาไม่ถึงหนึ่งปี (ในปี 1299 – ในสมัยนั้นยังไม่มีการพิมพ์ การเขียนหนังสือต้องเขียนด้วยลายมือทั้งเล่ม หากจะทำสำเนาก็ต้องคัดลอกด้วยลายมือทุกฉบับเช่นกัน) ในปี 1307 Marco Polo ได้มอบสำเนาหนังสือ (ซึ่งตอนแรกนั้นเรียกชื่อว่า “Description of the World” ส่วนชื่อ “The Travels of Marco Polo” เป็นชื่อที่เรียกกันใหม่ในสมัยหลังจนปัจจุบัน) ให้กับขุนนางชาวฝรั่งเศส ซึ่งปัจจุบันยังรักษาไว้ที่หอสมุดที่กรุงปารีส และเป็นที่ยอมรับกันในวงการนักค้นคว้าเรื่อง Marco Polo ว่าเป็นต้นฉบับแรกเริ่มที่แท้จริง หลังจากกลับมา Venice แล้ว Marco Polo แต่งงานกับ Donata มีลูกสามคนเป็นหญิงทั้งหมด ชื่อ Fatina, Bellala และ Moreta ในปี 1324 Marco Polo ถึงแก่กรรม รวมอายุ  70 ปี 
    หนังสือ “The Travels of Marco Polo” บอกเล่าเรื่องราว ชีวิตความเป็นอยู่วัฒนธรรมประเพณี ธรรมชาติ พืชและสัตว์ ตลอดจนเรื่องราวของการเมืองการสงคราม พร้อมด้วยเรื่องมหัศจรรย์เหนือความคาดคิดของชาวตะวันตกในสมัยนั้นเป็นอย่างมาก (ช่วงเดียวกับสมัยสุโขทัย) ก่อนหน้านั้นอาจจะมีชาวตะวันตกเคยเดินทางไปเมืองจีน (Cathay) กันบ้าง หรืออาจมีการเขียนเล่าเรื่องตะวันออกไกลจากคำบอกเล่าบ้าง แต่ไม่มีใครมีโอกาสและประสบการณ์ตรงเทียบเท่าการบอกเล่าของ Marco Polo ไม่มีใครไปสัมผัสเมืองจีนอย่างใกล้ชิดพระมหาจักรพรรดิ์ มีโอกาสได้เห็น และได้อยู่ในช่วงเวลายาวนานเท่า Marco Polo และพ่อกับลุงของท่าน จนกล่าวได้ว่าท่านอธิบายทวีปเอเชียได้อย่างละเอียดเป็นที่อัศจรรย์ยิ่งนัก ไม่ว่าจะเป็นพระราชกิจ วิถีชีวิตในสำนักพระจักรพรรดิ์ Kublai Khan กระบวนการยุติธรรม (คณะตุลาการสูงสุดเรียก “Thai”)  การเมืองการปกครอง การผังเมือง (สถาปัตยกรรมในราชวังและตามหัวเมือง ถนน ลำคลอง สะพาน) การติดต่อสื่อสาร (ม้าเร็ว สถานีเปลี่ยนม้า โรงเตี๊ยม) การอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สนามหญ้า ปลูกไม้ป่า เลี้ยงสัตว์ พืชพันธุ์แปลกๆ สัตว์ประหลาด ฯลฯ) เทคโนโลยีการสงคราม (เครื่องยิงกระสุน) การผลิตและค้าขายสินค้า (ไหม เพชรพลอย อาหาร) การเงิน (ธนบัตรกระดาษ) สังคมชาวบ้าน การต้อนรับแขกเมือง การแต่งงาน ศาสนาพุทธ คริสต์ อิสลาม การประกวดนางงาม สิ่งที่สุดในโลก (สาวสวย อาหาร พืชผลน้ำใจไมตรี ความป่าเถื่อน) เรื่องประเทศหรือแว่นแคว้นต่างๆจากตะวันออกกลาง จนถึงเอเชียตะวันออก ญี่ปุ่น อินเดีย พม่า ไทย ชวา มาลายู ซีลอน เปอร์เชีย ฯลฯ สารพัดเรื่องราวที่ผู้อ่านต้องอ่านให้ตลอดอย่างละเอียด หลายเรื่องไม่น่าเชื่อในสมัยนั้น แต่ปัจจุบันกลายเป็นความจริง หลายเรื่องก็เล่าคลาดเคลื่อนจนนักค้นคว้ารุ่นหลังต้องค้นคว้าเพิ่มเติมและแก้ไขให้ถูกต้อง หลายเรื่องก็ยังคงเป็นที่กังขาว่า Marco Polo รู้ได้อย่างไร รู้จริงเห็นกับตาตัวเองหรือเปล่า หรือฟังใครเขาเล่ามา นักค้นคว้าบางกลุ่มถึงกับไม่ยอมเชื่อเลยว่า Marco Polo ไปเมืองจีนจริงๆ เพราะหากไป ทำไม่ไม่เคยพูดถึงกำแพงเมืองจีน ไม่เอ่ยถึงน้ำชา ไม่เล่าเรื่องประเพณีรัดเท้าหญิงสาวจีน แต่ที่จริงใน “The Travels of Marco Polo”   Marco Polo ก็บอกให้ชัดเจนเสมอว่าเรื่องใดเห็นมาด้วยตาตัวเอง หรือ เรื่องใดฟังเขาเล่ามาอีกต่อหนึ่ง 
    ปัญหาความถูกต้องหรือคลาดเคลื่อนของ “The Travels of Marco Polo” นั้นอยู่ที่การมีต้นฉบับที่คัดลอกด้วยลายมือต่อเนื่องกันมานานนับร้อยปี ถ่ายทอดผ่านผู้แปลผู้คัดลอกหลายคน หลายฉบับสำเนา หลายภาษา เฉพาะที่เป็นต้นฉบับที่เรียกว่า Manuscripts (ย่อเอกพจน์ = MS, พหูพจน์ = MSS) นั้นมีถึง 85 ฉบับ (Appendix F หน้า 530 Volume II, “The Travels of Marco Polo”, The Complete Yule-Cordier Edition, Dover Publications, 1933 และ Manuel Komroff’s Introduction in “The Travels of Marco Polo”, Riveright Publishing Corp., 1926, 1930, 1953)
ในเกือบทุกภาษาของชาวฝรั่ง นักค้นคว้าบางคนก็ว่ามีถึง 119 MSS (Benjamin Colbert’s Introduction in “The Travels of Marco Polo”, Wordsworth Classics, 1977) การคัดลอก การแปล การแต่งเติมของนักแปล นักคัดลอก จึงย่อมก่อให้เกิดปัญหาที่นักค้นคว้ายุคหลังตั้งข้อสงสัยกันมาก แต่ไม่ว่าจะวิเคราะห์กันอย่างไร “The Travels of Marco Polo” เป็นหนังสือที่ต้องอ่าน เพราะเรื่องราวที่อ่านพบนั้นเป็นความรู้อันมหัศจรรย์ตระการตา ประทับใจ ยิ่งใหญ่มหาศาลและกาลเวลากับงานวิจัยค้นคว้าทั้งหลายก็พิสูจน์เป็นส่วนใหญ่แล้วว่าส่วนใหญ่เป็นความจริง ส่วนที่สงสัยก็ยังพิสูจน์ไม่ได้ว่าจริงหรือไม่จริง 
    ก่อนถึงแก่กรรมมีคนใกล้ชิดขอให้ท่านแก้ไขเรื่องที่เล่าให้ถูกต้องตามจริงเพราะอาจมีหลายคนสงสัย แต่ท่านก็ตอบว่าที่เล่านั้นจริงทั้งหมด แต่ “ข้าพเจ้ายังเล่าไม่หมดถึงครึ่งหนึ่งที่เห็นมาเลย!” [“I have not  told half of what I saw.” – อ้างจากหน้า xxiv ของหนังสือ “The Travels of Marco Polo” ปรับปรุงจากฉบับแปลของ William Marsden งานบรรณาธิการและเขียนบทนำโดย Manuel Komroff พิมพ์โดย Liveright Publishing Corporation,ISBN 0-87140-657-8 (New York, 1926, 1930, 19530) 370 หน้า]
“The Travels of Marco Polo”  ฉบับที่แปลเป็นภาษาอังกฤษเท่าที่รวบรวมได้ในปัจจุบันมีดังนี้ :

  1. “The Travels of Marco Polo”  แปลโดย William Marsden ในปี 1818, ปรับปรุงแก้ไขโดย T. Wright ในปี1854 ต่อมา Wordsworth Classics of World Literature นำมาพิมพ์ใหม่ ในปี 1977 โดยมี Tom Griffith เป็นบรรณาธิการ และเขียนคำนำโดย Benjamin Colbert, ISBN I-85326-473-3, (Great Britain, 1977), 285 หน้า
  2. “The Book of Ser Marco Polo the Venetian Concerning the Kingdoms and Marvels of the East” แปลประกอบคำอธิบายโดย Sir Henry Yule พิมพ์ครั้งที่ 1 ปี 1871 พิมพ์ครั้งที่ 2 ปี 1875 (ปรับปรุงแก้ไขโดย Sir Henry Yule)  พิมพ์ครั้งที่ 3 ปี 1903 (ปรับปรุงแก้ไขโดย  Henri Cordier โดยพิมพ์ออกมาต่อเนื่องกันสามครั้ง ครั้งที่สาม ปี 1929) แบ่งสองเล่มจบ (Volumes I & II) ต่อมามีการศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมโดย Henri Cordier เรียกผลงานชิ้นนี้ว่า “Ser Marco Polo : Notes and Addenda to Sir Henry Yule’s Ediition, Containing the Results of Recent Research and Discovery” พิมพ์ครั้งแรกโดย John Murray, London ปี 1920 ต่อมาสำนักพิมพ์ Dover Publications นำเอาฉบับปี 1903 กับผลงานค้นคว้าเพิ่มเติมในปี 1920 ทั้งหมดมาพิมพ์รวมกันแบ่งเป็นสองเล่มเรียกว่า “The Travels of Marco Polo” The Complete Yule-Cordier Edition, Volumes I & II, พิมพ์ครั้งแรกปี 1993 ISBN 0-486-27586-8 (New York, 1993) ความยาวทั้งสองเล่มรวมกัน 1,430 หน้า
  3. “Marco Polo - The Travels” (ชื่อหน้าปก) หรือ “The travels of Marco Polo” (ชื่อในเล่มหน้าแรก) แปลและเขียนบทนำโดย Ronald Latham พิมพ์โดย Penguin Books, ISBN 0-14-044057-7 (London,1958) 380 หน้า
  4. “The Travels of Marco Polo” ปรับปรุงจากฉบับแปลของ William Marsden งานบรรณาธิการและเขียนบทนำโดย Manuel Komroff พิมพ์โดย Liveright Publishing Corporation, ISBN 0-87140-657-8 (New York, 1926, 1930, 19530) 370 หน้า
  5. “The Travels of Marco Polo” แปลโดย Aldo Ricci (London,1931)
  6. “Marco Polo: The Travels” หรือ “The Description of the World”  แปลโดย A.C.Moule & Paul Pelliot  สองเล่มจากต้นฉบับสองแบบ (London, 1938)
  7. “The Travels of Marco Polo” แปลโดย Hugh Murray (Edinburgh, 1847) 


                                                               ------------------------------
Vertical Divider
Vertical Divider
VOLUME II
BOOK SECOND
PART I
​​CHAPTER  LI.
Wherein is Related How the King of Mien and Bangala Vowed Vengeance
​Against the Great Kaan.
ในบทนี้จะเล่าถึงเรื่องที่กษัตริย์แห่งเหมียนและบังกาลาสาบานว่า
จะล้างแค้นองค์มหาจักรพรรดิ์ข่าน.
          แต่ข้าพเจ้าลืมที่จะบอกท่านถึงเรื่องการสู้รบที่โด่งดังที่ราชอาณาจักร Vochan ในจังหวัด Zardandan และเรื่องนี้ก็ไม่สมควรที่จะถูกตัดออกไปจากหนังสือเล่มนี้ของเรา ดังนั้นเราก็จะขอเล่าเรื่องนี้อย่างละเอียดทุกด้าน
          คือว่า ในปีแห่งพระคริสต์ 12721  องค์มหาจักรพรรดิ์ข่านได้ส่งกองทัพขนาดใหญ่ไปยังราชอาณาจักรแห่ง Carajan และ Vochan เพื่อปกป้องภัยรุกรานจากพวกหมู่คนที่หวังทำร้าย เรื่องนี้เกิดก่อนที่พระองค์จะส่งพระราชโอรสองค์ใดองค์หนึ่งเข้าไปปกครองดินแดนทั้งสอง ดังที่ตอนหลังพระองค์ได้ทรงส่งพระโอรสของพระโอรส (หลาน) ของพระองค์ผู้สิ้นพระชนม์ก่อนหน้านี้ไปสถาปนาเป็นกษัตริย์พระนามว่ากษัตริย์ Sentemur
         ณ เวลานั้นและที่นั้นนั่นเองก็มีกษัตริย์องค์หนึ่งพระนามว่ากษัตริย์แห่งเหมียนและบังกาลา หรือเบงกอล [King of Mien and Bangala (เบงกอล)] ผู้มีอิทธิพลสูงมาก ครอบครองดินแดนมากมายพร้อมทั้งทรัพย์สมบัติและประชาชนพลเมืองจำนวนมากในราชอาณาจักรของเจ้าชายพระองค์นี้ และอาณาจักรนี้ก็ยังมิได้สวามิภักดิ์ต่อองค์มหาจักรพรรดิ์ข่าน แม้ว่าหลังจากที่กล่าวถึงนี้ไม่นานองค์มหาจักรพรรดิ์ข่านก็สามารถเข้าไปครอบครองและยึดสองอาณาจักรนี้มาได้2  ในตอนที่กษัตริย์แห่งเหมียนและบังกาลาได้ข่าวการยาตราทัพขององค์มหาจักรพรรดิ์ข่านไปถึง Vochan พระองค์จึงถือเป็นหน้าที่ที่จะต้องต่อสู้ขัดขวางทัพขององค์มหาจักรพรรดิ์ข่านให้จงได้ โดยใช้กองทัพที่มีขนาดยิ่งใหญ่มหาศาลที่จะเข้าต่อสู้ตัดกำลังทัพขององค์มหาจักรพรรดิ์ข่านให้มลายสิ้น จะให้องค์มหาจักรพรรดิ์ข่านได้สำนึกเสียพระทัยให้มากๆเสียบ้างว่ามิควรเลยที่จะบังอาจข้าม [พรมแดน] แผ่นดินเหมียนและเบงกอล มารุกรานกัน
         ดังนั้นกษัตริย์แห่ง Mein และ Bangala จึงเตรียมสรรพกำลังและสรรพาวุธเพื่อทำสงคราม และข้าพเจ้าขอบอกว่ากำลงัทัพของพระองค์ท่านั้นมีช้าง 2,000 ตัว บนหลังช้างแต่ละตัวมีแคร่ให้ทหารหาญติดอาวุธนั่งพร้อมรบได้ 12 ถึง 16 นาย3 นอกจากนี้ยังมีพลเดินเท้าและทหารม้ารวม  60,000 นาย กล่าวโดยสรุปก็คือกองทัพนั้นพร้อมรบ และหึกเหิมที่ระรบเพื่อชัยชนะของเจ้าชายแห่งเหมียนและเบงกอล เป็นกองทัพที่จะสามารถทำในสิ่งที่ยิ่งใหญ่ได้มากมายหลายเรื่อง
         และข้าพเจ้าจะบอกท่านต่อไปอย่างไรดี? เมื่อองค์กษัตริย์เตรียมการพร้อมสรรพอย่างยิ่งใหญ่พร้อมจะรบกับพวก Tartars แล้ว พระองค์ก็มิลังเล เคลื่อนขบวนทัพเข้าประจันหน้ากับพวก Tartars ทันทีเลย แล้วหลังจากเดินทัพไปนั้นก็ไม่พบอะไรน่าสนในให้ต้องกล่าวถึง กองทัพเดินทางไปสามวันก็ถึงที่มั่นของกองทัพพระมหาจักรพรรดิ์ข่าน ซึ่งตอนนั้นอยู่ที่เมือง Vochan ในอาณาเขตของแคว้น Zardandan ที่ซึ่งข้าพเจ้าได้กล่าวถึงแล้วก่อนหน้านี้ ณ จุดนั้นกษัตริย์แห่งเหมียนและเบงกอล ก็ตั้งค่ายพักกองพัพเตรียมไพล่พลทหารหาญให้สดชื่นพร้อมที่จะรบต่อไป.
Vertical Divider
Vertical Divider
CHAPTER LII.
Of the Battle That Was Fought By the Great Khan’s Host 
and His Seneschal, Against the King of Mien.
ว่าด้วยเนื่องการรบระหว่างกองทัพมหาจักรพรรดิ์ข่านและแม่ทัพนายกองของพระองค์
​กับกองทัพของกษัตริย์แห่งเหมียน.
          และเมื่อผู้บัญชาการกองทัพ Tartars ได้ข่าวว่ากษัตริย์องค์ที่ว่านั้นยาตราทัพจะมารบกันแล้วด้วยแสนยานุภาพกองทัพที่ใหญ่ยิ่ง ท่านแม่ทัพก็รู้สึกประหวั่นพรั่นพรึงเพราะมีกำลังกองทัพม้าเพียง 12,000 เท่านั้น แต่ในเมื่อท่านแม่ทัพเป็นนักรบที่กล้าหาญมีประสบการณ์มากในการศึกสงคราม และเป็นผู้นำกองทัพที่สุดยอด ท่านแม่ทัพชื่อว่า Nescradin1 เหล่าพลทหารนักรบของท่านก็หาญกล้ายิ่งนัก ท่านแม่ทัพออกคำสังรบอย่างเฉพาะเจาะจงว่าจะรบและหลบหลีกอย่างไร ท่านเองก็ระวังความปลอดภัยของตัวท่านเองและกองทัพทั้งหมดด้วยความรอบคอบ  และจะให้ข้าพเจ้าเล่าเรื่องให้มันยืดยาวไปทำไมกัน? กองทัพของฝ่าย Tartars ทั้งหมดมีเพียงทหารม้าที่พร้อมอาวุธครบรบได้เพียง 12,000 นาย และม้า ท่านให้กองทัพม้ามุ่งหน้าไปก่อน ไปเผิญหน้ากับกองทัพศัตรูที่ที่ทุ่งราบแห่ง Vochan (The Plain of Vochan) แล้วรอคำสั่งประจัญบาน จากนั้นก็เริ่มรบกันโดยบัญชาการจากท่านแม่ทัพผู้เป็นเลิศพิจารณาตัดสินแล้วอย่างรอบคอบก่อนออกคำสั่ง  สมรภูมิทุ่งราบ Vochan นั้นติดกับพื้นที่ป่าทึบแน่นไปด้วยต้นไม้แน่นขนัด กองทัพ Tartars รอรับอยู่ในบริเวณทุ่งราบ ไม่เข้าเขตป่า ตอนนี้ขอพักเรื่องการเตรียมรบนี้ไว้ก่อนสักครู่ เดี๋ยวจะกลับมาเล่าต่อ ขอข้ามไปดูฝ่ายข้าศึกศัตรูบ้าง
         หลังจากกษัตริย์แห่งเหมียน ทรงพักทัพนานพอสมควรจนเหล่าทหารหายเหนื่อย ร่างกายสดชื่นพร้อมรบแล้ว พระองค์ก็ทรงนำทัพเดินต่อไปข้างหน้า จนถึงทุ่งราบแห่ง Vochan ที่ซึ่งกองทัพ Tartars รอพร้อมรบอยู่แล้ว พอกองทัพของกษัตริย์แห่งเหมียน มาถึงทุ่งราบ Vochan ห่างกันประมาณหนึ่งไมล์ พระองค์ก็ทรงสั่งให้หทารบนหลังช้างเตรียมสรรพาวุธพร้อมบุกตะลุยทันที ทั้งพลช้าง พลม้า พลเดินเท้า จัดระเบียบที่ตั้งให้เข้าระบบ แสดงถึงทักษะและพระปรีชาสามารถในการศึกสงครามของพระองค์เป็นอย่างดี เมื่อตั้งกระบวนทัพเสร็จเรียบร้อยแล้วก็เข้าบุกประจัญบานข้าศึกทันที ฝ่ายกองทัพ Tartars เมื่อเห็นข้าศึกบุกเข้ามาก็ไม่หวาดกลัวใดๆ เดินเข้าปะทะอย่างเป็นระบบระเบียบและมีวินัยดียิ่ง และเมื่อเข้าถึงใกล้กันแล้วการสู้รบก็เริ่มขึ้น พลม้าของฝ่าย Tartars เห็นกองทัพช้างแล้วก็ตกตื่นกลัวด้วยภาพกองทัพช้างอันใหญ่โตน่าสะพรึงกลัว ทัพ Tartars เดินหน้าแล้วถอยร่นไม่เป็นกระบวนท่า กองทัพกษัตริย์แห่งเหมียน และขบวนทัพช้าง ดันไปข้างหน้าอย่างหึกเหิมรุกไล่ทัพ Tartars ถอยร่นกลับไปอีกไม่หยุดยั้ง2  
         เมื่อฝ่าย Tartars มองเห็นสถานการณ์เฉพาะหน้าว่าท่าทางจะลงเอยอย่างไร ก็เกิดอาการตกใจกลัว ไม่รู้จะพูดจะทำอะไรอย่างไรดี เพราะพวกเขารู้เลยว่าหากไม่สามารถนำกองพลทหารม้ารุกคืบหน้าผ่านกองทัพช้างของศัตรูไปได้ ก็คงถึงคราพ่ายแพ้ศึกสงครามกับกษัตริย์แห่งเหมียนนี้เป็นแท้ ทว่าผู้บัญชาการกองทัพ Tartars นั้นทำตัวให้ปรากฎเห็นได้ชัดว่าเป็นผู้ชาญฉลาดยิ่งนัก โดยท่านได้คิดแผนการรบไว้ล่วงหน้าก่อนแล้ว ท่านออกคำสั่ง่ให้ทหารม้าทุกนายลงจากหลังม้า ผูกม้าไว้กับต้นไม้ในป่าที่ติดกับทุ่งราบ Vochan แล้วใช้ธนูเป็นอาวุธหลัก ซึ่งในโลกนี้ไม่มีกองทัพใดๆที่ไหนจะใช้ธนูสู้รบศึกสงครามได้ดีเท่ากับกองทัพ Tartars
          พลม้ายิงธนูเข้าใส่กองทัพช้างอย้่างแม่นยำ ทั้งทหารและช้างโดนธนูยิงบาดเจ็บล้มตายจำนวนมากในเวลาอันสั้น ฝ่ายศัตรูก็ยิงใส่ทัพ Tartars เช่นกัน แต่ฝ่าย Tartars มีอาวุธที่ดีกว่า คือธนู แถมพวก Tartars ก็แม่นธนูกว่าใครๆในโลกอีกต่างหาก แล้วจะเอาอะไรมาเหลือ (“The enemy also shot at the Tartars , but the Tartars had the better weapons, and were the bertter archers to boot.” p.102)
         แล้วจะให้ข้าพเจ้าบอกท่านอย่างไรต่อไปดี? ต้องเข้าใจด้วยว่าเมื่อฝูงทัพช้างโดนธนูยิงเข้าใส่ราวกับห่าฝนพวกมันก็จะกลับหลังหันหางวิ่งหนีจนเรียกว่าไม่มีอะไรในโลกนี้ที่จะทำให้พวกมันหันกลับมาสู้รบกับพวก Tartars อีกต่อไปได้ ดังนั้นฝูงช้างก็วิ่งเสียงร้องลั่นราวกับว่าโลกกำลังจะแตกถึงจุดจบ! แล้วช้างทั้งกองทัพก็วิ่งกลับเข้าป่าไปชุลมุนวุ่นวายกระจัดกระจายกระเจิดกระเจิงทุกสารทิศ สัปคับ-หรือที่นั่งบนหลังช้าง (castles)-ฟาดกับต้นไม้หล่นแตกกระจายลงพื้นดิน เชื่อกรัดสัปคับขาด ทุกสิ่งอย่างหล่นกระเด็นแตกหักเสียหายระเนระนาด
         ครั้นเมื่อพวก Tartars เห็นว่ากองทัพช้างกลับหางวิ่งหนีเข้าป่าแล้วก็ไม่มีใครสามารถบังคับมันให้กลับมาสู้อีกได้ เหล่าทหารม้ากล้าธนูก็ขึ้นม้าควบตามรุกไล่ฝ่ายกองทัพกษัตริย์ เหมียนทันที ใช้อาวุธทั้งดาบและคทา (mace/หอก? แหลน? กระบอง?) กองทัพทั้งสองฝ่ายรบกันอย่างดุเดือดเลือดพล่าน จำนวนทหารของกองทัพฝ่ายกษัตริย์แห่งเมี๋ยนนั้นมีมากกว่าทัพ Tartars แต่แสนยานุภาพทางอาวุธและประสบการณ์สงครามนั้นด้อยกว่ามาก ไม่อย่างนั้นพวก Tartars ก็คงไม่มีวันจะเอาชนะกำลังที่มากกว่าของพวกกองทัพกษัตริย์เมี๋ยนได้ ดังนั้นท่านจึงได้เห็นว่าทหารฝ่ายกษัตริย์เหมียนโดนฟันแทงและทุบด้วยทั้งดาบและคทาจากทหาร  Tartars ล้มตายเป็นจำนวนมาก ท่านอาจจะเห็นอัศวินนักรบผู้หาญกล้าพร้อมสรรพาวุธบนม้าศึกต้องล้มร่วงหล่นกระจายลงบนพื้นดิน  เห็นชิ้นส่วนมือแขนขาและศรีษะขาดหล่นบนสนามรบ นอกจากจะมีการล้มตายกันมากแล้วยังมีผู้บาดเจ็บนอนครวญครางมิอาจลุกหนีไปไหนได้อีกระงม นอนเจ็บปวดทรมานต่อไป เสียงอึกทึกคึกโครมกับเสียงร้องโอดโอยอื้ออึงไปทั่วสนามรบ หากว่าพระผู้เป็นเจ้าจะส่งเสียงตวาดลงมาก็มิอาจจะหาใครได้ยินไม่ เพราะถูกทับด้วยเสียงครางระงมจากเหล่าทหารผู้บาดเจ็บทั้งหลาย! เป็นการรบพุ่งทำสงครามกันอย่างหาญกล้า ฆ่ากันอย่างเหี้ยมโหดและหดหู่ทั้งสองฝ่าย แต่ว่าฝ่ายกองทัพ Tartars เป็นผู้ได้รับชัยชนะ3 
         ชั่วโมงที่เริ่มการสู้รบนั้นมันเป็นเวลาแห่งความอัปมงคลโดยแท้ สำหรับกษัตริย์กับพลเมืองของพระองค์ที่ต้องมาทำศึกสงครามจนทหารจำนวนมากต้องถูกฆ่าตายไป รบราฆ่าฟันกันไปจากเช้าไปถึงเที่ยงวัน กองทัพกษัตริย์แห่งเทมียนทนรบกับพวก Tartars ต่อไปไม่ไหว จำยอมพ่ายแพ้ หันหลังกลับ แตกทัพวิ่งกระเจิงหนีไป  พอพวก Tartars เห็นว่าฝ่ายทัพเหมียน วิ่งหนี ก็ไล่ล่าตามติด ฆ่าฟันราวีไม่ละลาไม่มีความเมตตาปราณีใดๆเลย  มันเป็นภาพที่หฤโหดสุดจะเปิดตาดูได้ แต่ว่าพอไล่ล่าตามไปสักพัก พวก Tartars ก็หยุด แล้วกลับเข้าป่าเพื่อตามจับช้างที่แตกฝูงกระจัดกระจายอยู่ในป่ากลับคืนมา ต้องโค่นต้นไม้มากมายเพื่อจัดการต้อนฝูงช้างที่เหลือโดยความช่วยเหลือของพวกทหารฝ่ายกษัตริย์เมี๋ยนที่ถูกจับเป็นเชลยศึก  เพราะทหารเมี๋ยนมีความชำนาญเรื่องช้างมากกว่าพวก Tartars ช้างนั้นนับว่าเป็นสัตว์ที่มีสติปัญญามีไหวพริบสัญชาติญานดีมากกว่าสัตว์อืนใด ด้วยวิธีที่พวกเชลยเมี๋ยนต้องช่วยต้อนช้างให้ทัพ Tartars นี้เองทำให้ได้ฝูงช้างกลับมาราวๆกว่า 200 ตัว จากสงครามกับกษัตริย์แห่งเหมียนครั้งนี้เป็นต้นมา มหาจักรพรรดิ์ข่านก็เริ่มเลี้ยงช้างไว้เป็นจำนวนมาก
         นั่นแหละคือเรื่องที่กษัตริย์องค์ที่เล่าถึงนั้นต้องพ่ายแพ้สงครามต่อพวก Tartars ซึ่งเป็นเหล่านักรบผู้ช่ำชองชำนาญศึกเหนือชั้นกว่าพวกเหมียนมาก ดังที่ท่านได้ฟังข้าพเจ้าเล่ามานั้นเอง.
Vertical Divider
Vertical Divider
CHAPTER LIII
Of the Great Descent That Leads Towards the Kingdom of Mien
ว่าด้วยเส้นทางลาดต่ำลงเขาไปสู่ราชอาณาจักรเหมียน
          หลังจากเดินทางออกจากจังหวัดที่ข้าพเจ้าเล่าให้ฟังแล้วนั้นท่านก็จะมาถึงทางลงเขาที่สูงชัน ที่จริงแล้วท่านต้องใช้เวลาเดินทาง (ride/บนหลังม้า?) ต่อเนื่องถึงสองวันครึ่ง เป็นทางลงเขา ตลอดเส้นทางไม่มีอะไรน่าสนใจที่จะพูดถึง ยกเว้นที่ว่ามีสถานที่แห่งหนึ่งระหว่างทางเป็นบริเวณกว้างใหญ่ที่จะมีตลาดนัดขนาดใหญ่ จัดเป็นครั้งคราวไปในวันที่กำหนดเป็นตลาดนัดสัปดาห์ละสามวัน ให้ผู้คนในพื้นที่รอบๆได้มาเที่ียวซื้อข้าวของต่างๆ  มีทองมาแลกเงิน เพราะในย่านนี้มีชาวบ้านมีทองคำมากมายเหลือเฟือ ทองคำหนึ่งชั่งแลกได้เงินห้าชั่ง นี่จึงทำให้มีพ่อค้าต่างถิ่นทั่วสารทิศนำเงินมาแลกทองที่ตลาดนี้ วิธีค้าขายแบบนี้พ่อค้าได้กำไรงาม สำหรับชาวบ้านแถบนี้ที่เอาทองคำมาแลกกับเงินในราคาถูกมากนั้น ท่านต้องทำความเข้าใจก่อนว่าชาวบ้านเหล่านั้นอยู่อาศัยในพื้นที่ที่ไม่มีใครรู้จัก อยู่ห่างไกลในเทือกเขาป่าลึก เข้าไม่ถึง ไม่มีทางที่คนอื่นจะหาทางเข้าไปถึงที่อยู่ของคนพวกนี้ได้ หรือจะแอบหาทางเข้าไปยุ่งเหยิงกับถิ่นฐานของบคนเหล่านี้ไก็มิมีทางทำได้เลย แล้วพวกคนป่าเหล่านี้ก็จะไม่ยอมให้คนอื่นติดตามเขาไปถึงบ้านเรือนที่เขาอยู่ไกลลับลึกนั้นได้เลย1  
    หลังจากท่านขี่ม้าไปตามทางลงเขานี้ไปสองวันครึ่ง ท่านก็จะถึงจังหวัดทางใต้ซึ่งอยู่ใกล้ๆกับอินเดีย และจังหวัดที่ว่านี้เรียกชื่อว่า “อาเหมียน” (Amien) หลังจากนั้นท่านก็เดินทางต่อเข้าเขตแดนภายในจังหวัดสิบห้าวัน ผ่านสถานที่ไม่มีใครนักที่จะเดินทางผ่านมา ผ่านป่าทึบ มีช้างมากมาย สัตว์มีเขาจำพวกละมั่ง เนื้อ กวาง (ใช้คำว่า unicorns) และสัตว์ป่าอื่นๆอีกหลากหลายประเภท ไม่พบบ้านเรือนหรือผู้คนเลย ดังนั้นเราก็ไม่มีอะไรจะเล่าถึงดินแดนป่าดิบเถื่อนแห่งนี้ แต่อย่างไรก็ตามข้าพเจ้าก็มีเรื่องหนึ่งที่อยากเล่าซึ่งท่านก็จะได้รับทราบดังต่อไปนี้2
Vertical Divider
Vertical Divider
​CHAPTER LIV
Concerning the City of Mien, and the Two Towers That Are Therein, 
One of Gold and the Other of Silver.
ว่าด้วยนครเหมียน, เจดีย์สององค์ที่อยู่ในนคร, องค์หนึ่งทำด้วยทอง อีกองค์หนึ่งทำด้วยเงิน
          และเมื่อท่านได้เดินทางมาได้ 15 วัน ผ่านเส้นทางลงเขาอันวิบากดังที่ข้าพเจ้าสาธยายไปแล้วนั้น ว่าเป็นเส้นทางที่จะหาเสบียงกลางทางไม่ได้ ต้องขนติดตัวมาเองเพราะระหว่างทางไม่มีผู้คนหรือบ้านเรือนให้พักพึ่งพิงเลย เมื่อผ่านมาได้แล้ว และแล้วท่านก็มาถึงเมืองหลวงของจังหวัดเหมียน ซึ่งก็ใช้ชื่อ อาเหมียน (Amien) เหมือนกัน มันเป็นเมืองใหญ่และดูหรูหราค่าสูงมาก1  คนที่นี่บูชารูปปั้น (นับถือพุทธศาสนา) มีภาษาเฉพาะของตนเอง และเป็นพลเมืองภายใต้การปกครองของมหาจักรพรรดิ์ข่าน
    ณ เมืองนี้มีสิ่งหนึ่งที่ดูมีราคาสูงและหายากที่ข้าพเจ้าจำต้องเล่าให้ท่านรับทราบ
คือว่าในอดีตกาลนานมาแล้วมีกษัตริย์องค์หนึ่งทรงราชอำนาจมาก ตอนที่พระองค์ใกล้จะสิ้นพระชนม์ พระองค์ทรงรับสั่งให้สร้างเจดีย์สององค์ (ใช้คำว่า ‘towers’ แปลว่าเจดีย์จะถูกต้องกว่าแปลตรงตัวว่า  ‘หอ’) แต่ละองค์อยู่สุดทางแต่ละด้าน องค์หนึ่งเป็นทอง อีกองค์หนึ่งเป็นเงิน สร้างแบบที่ข้าพเจ้าจะขอเล่าต่อไป คือเจดีย์ทั้งสององค์ก่อขึ้นด้วยหินที่เรียบงดงาม องค์หนึ่งก็ปิดทับด้วยแผ่นทองคำหนาเท่านิ้วมือคลุมเจดีย์ทั้งองค์ดูราวกับว่าเป็นเจดีย์ทองคำตันเต็มทั้งองค์เลย และเจดีย์อีกองค์หนึ่งที่ปลายทางอีกด้านนั้นก็ปิดทับด้วยแผ่นเงินหนาเช่นกัน ดูราวกับเป็นเจดีย์เงินตันเต็มทั้งองค์เช่นกัน เจดีย์แต่ละองค์สูงขนาดสิบก้าว รอบองค์กว้างได้สัดส่วนพอเหมาะ ส่วนบนของเจดีย์เป็นทรงกลม องค์เจดีย์มีระฆังแขวนโดยรอบ ปลายยอดเจดีย์ทองก็จะมีระฆังทอง ยอดเจดีย์เงินก็มีระฆังเงิน พอต้องแรงลม ระฆังนี้ก็จะมีเสียงดังกริ๊งกรั๊ง (tinkle) [ที่หลุมพระศพก็ปิดทับบางส่วนด้วยแผ่นทองและแผ่นเงินแบบเดียวกันกับเจดีย์] พระมหากษัตริย์ทรงรับสั่งให้สร้างเจดีย์นี้เป็นการเฉลิมพระเกียรติความยิ่งใหญ่และเพื่อจิตวิญญาณแห่งความดีงามของพระองค์  และจริงทีเดียวว่าภาพที่ปรากฏต่อหน้าคือความงดงามตระการตาที่สุดในโลก สร้างอย่างสวยงามพิศดารวิจิตบรรจง และด้วยราคาที่แพงมาก ตอนที่ต้องแสงอาทิตย์ยามเช้า มหาเจดีย์ทั้งสองก็สะท้อนแสงเงินและแสงทองระยิบระยับจับตา มองเห็นได้จากที่ที่ไกลแสนไกล
    ตอนนี้ท่านจำต้องรับรู้ด้วยว่าองค์มหาจักรพรรดิ์ข่านได้ทรงยึดครองเมืองนี้เป็นเมืองขึ้นตามแบบฉบับของพระองค์แล้ว (...“that the Great Khan conquered the country in this fashion.”)
    ท่านจะเห็นว่าในพระราชวังขององค์มหาจักรพรรดิ์ข่านนั้นจะมีเหล่านักร้องนักดนตรีขับขาน นักแสดงมายากล มากมาย วันหนึ่งพระองค์รับสั่งให้กองทัพออกไปยึดจังหวัดเมี๋ยน ดังกล่าวแล้ว  และพระองค์จะตั้งแม่ทัพผู้หาญกล้าและชาญฉลาดบัญชาการรบ พร้อมผู้นำหน่วยรบต่างๆ แล้วเหล่าทหารทั้งหลายก็น้อมรับพระบัญชาด้วยความยินดีปรีดาใจยิ่งนัก แล้วพระองค์ก็ทรงจัดสรรสรรพาวุธให้พร้อมเพียบตามที่กองทัพพึงมีเพื่อการรบอย่างสมบูรณ์ ตั้งแม่ทัพและนายกองผู้ช่วยอีกหลายหลากอาวุธครบถ้วน แล้วออกเดินทางไปถึงจังหวัดเหมียน แล้วยาตราทัพเข้ายึดเหมียน ได้ทั้งหมดทุกพื้นที่!  และเมื่อกองทัพเข้าไปพบเจดีย์ทองเจดีย์เงินทั้งสององค์ ดังที่ข้าพเจ้าเล่าให้ท่านฟังแล้ว ทุกคนก็ทึ่งตะลึงตื่นที่ได้เห็นมหาเจดีย์ทั้งสองต่อหน้สายตา ดังนั้นแล้วจึงส่งข่าวไปยังองค์มหาจักพรรดิ์ข่าน แล้วกราบบังคมทูลถามว่าพระองค์จะมีพระประสงค์เช่นไร จะให้กองทัพทำอย่างไรกับเจดีย์ทองเจดีย์เงินทั้งสององค์นี้ เพราะคิดคำนวนแล้วเห็นว่าเหล่าทหารจะได้ร่ำรวยเป็นมูลค่ามหาศาลมากแน่นอน และองค์มหาจักรพรรดิ์ซึ่งทราบดีแล้วว่าเจดีย์ทั้งสองนี้สร้างขึ้นมาเพื่อเฉลิมพระเกียรติและคุณความดีทางจิตวิญญาณ และเพื่อให้เป็นอนุสรณ์สถานสำหรับกษัตริย์แห่งเหมียนหลังเสด็จสรรคตไปแล้ว องค์มหาจักรพรรดิ์ข่านจึงรับสั่งว่ามิให้ทำอันตรายใดๆต่อองค์มหาเจดีย์ทั้งสอง ขอให้เก็บรักษาไว้ให้คงความงเดงามทรงคุณค่าตามที่ปรากฏอยู่แต่เดิมต่อไป และนั่นก็ไม่น่าจะเป็นเรื่องที่แปลกอะไรเลย เพราะท่านต้องรู้ว่าชาว Tartars นั้นไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนในโลก เขาจะมีวัฒนธรรมที่เคารพผู้ตาย จะไม่มีวันทำอะไรให้เป็นที่เสียหายหรือรบกวนข้าวของทรัพย์ของผู้ตายหรืออะไรๆที่กี่ยวเนื่องโยงใยกับผู้ตายใดๆทั้งสิ้นถ้าไม่มีเหตุสำคัญจำเป็น2 
    ในจังหวัดเหมียนนี้ มีช้างมากมาย อีกทั้งวัวป่าก็มาก3  รวมทั้งกวางเก้งเนื้อละมั่งสวยงาม มากมาย แถมสัตว์ป่าที่มีให้ล่าเป็นอาหารอีกเต็มป่า
    ถึงตอนนี้ข้าพเจ้าก็ได้เล่าเรื่องจังหวัดเหมียนให้ท่านฟังหมดแล้ว จากนี้ไปก็จะขอเล่าเรื่องอีกจังหวัดหนึ่ง มีชื่อว่า เบงกาลา (เบงกอล) (Bengala/Bengal)  ดังที่ท่านจะได้ฟังต่อจากนี้ไป.
Vertical Divider
Vertical Divider
CHAPTER LV
Concerning the Province of Bangala
ว่าด้วยเรื่องจังหวัด  Bangala (เบงกอล)
          บังกาลา (เบงกอล) เป็นจังหวัดต่อไปทางทิศใต้ ซึ่งมาจนถึงปี 1290 ยังมิได้อยู่ใต้การปกครองขององค์มหาจักรพรรดิ์ข่าน และท่านมาร์โค โปโล ก็ยังคงรับใช้อยู่ในราชสำนักพระรแห่งองค์มหาจักรพรรดิ์ข่านในช่วงเดียวกัน แต่ต่อมากองทัพของพระองค์ก็บุกเข้าไปยึดครองได้ ท่านต้องรู้ด้วยว่าจังหวัดนี้มีภาษาเฉพาะเป็นของตนเอง และประชาชนที่ดูยากจนก็นับถือรูปปั้น (ศาสนาพุทธ) พวกเขาอยู่ใกล้และอยู่อย่างต้องจำยอมรับอิทธิพลจากอินเดีย ที่นั่นมีพวกขันทีจำนวนมาก พวกเจ้านายขุนนางทั้งหลายก็ได้พวกขันทีในพื้นที่จังหวัดนี้เองมารับใช้1
    คนที่นี่เลี้ยงวัวตัวสูงพอๆกับช้างแต่ไม่อ้วนใหญเท่า2  พวกเขากินเนื้อสัตว์ นม และข้าว ปลูกฝ้าย ซึ่งเป็นสินค้าขายดี ปลูกเครื่องเทศเช่น น้ำมันหอมระเหยโกฐชฎามังสี (spikenard), ข่า (galingale), ขิง (ginger), อ้อย (sugar), และอื่นๆ และชาวอินเดียก็เข้ามาหาพวกขันทีดังที่ข้าพเจ้าเอ่ยถึง  รวมทั้งหาทาสทั้งชายและหญิงด้วย ทั้งขันทีและทาสมีอยู่ในหลายพื้นที่เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะในเขตที่ทำสงครามรบพุ่งกันอยู่นั้นจะหาขันทีและทาสได้มาก คนอินเดียจะมาซื้อขันทีและทาสไปขายต่อทั่วโลก
    ก็ไม่มีอะไรจะเล่าเกี่ยวกับเบงกอลมากไปกว่านี้อีกแล้ว ดังนั้นข้าพเจ้าก็ขอยุติเรื่องนี้ดีกว่า และจะขอเล่าเรื่องอีกจังหวัดหนึ่งชื่อว่าเคากิกุ (Caugigu)
​
Vertical Divider
Vertical Divider
Vertical Divider
Vertical Divider
Vertical Divider
Vertical Divider