---

---

ในบริบท ของ สมเกียรติ อ่อนวิมล
IN CONTEXT of Somkiat Onwimon
WK008/2024
[3] Soft Power - 2: บทที่หนึ่ง - ธรรมชาติแห่งความเปลี่ยนแปรของอำนาจ (Chapter One - The Changing Nature of Power)



      ศาสตราจารย์ Joseph S. Nye, Jr., อดีตคณบดี The Kennedy School of Government ลงมือเขียนเรื่อง “Soft Power: The Means to Success in World Politics (“อำนาจนุ่มนวล: หนทางสู่ความสำเร็จในการเมืองโลก”) เพื่อความเข้าใจที่แจ่มแจ้งชัดเจน เพื่อว่ารัฐบาลอเมริกันของท่านจะได้เข้าใจและนำไปใช้ในนโยบายต่างประเทศได้อย่างเป็นผลในยามที่อำนาจแข็งโดยอาวุธและพลังเศรษฐกิจเริ่มบ่งชี้ว่าใช้ไม่ได้ผลตามที่เคยใช้ได้มาก่อน หนังสือเล่มนี้คือต้นกำเนิดหรือแม่บทของเรื่อง Soft Power แต่ถ้าจะมีผู้อื่น รัฐบาลประเทศอื่นๆนำความคิดนี้ไปประยุกต์ใช้ก็ถือเป็นวิวัฒนาการของความคิดหรือ “ทฤษฎี” ว่าด้วย Soft Power อันเป็นสากลแล้ว ก็ย่อมใช้ได้เป็นสากลตามๆกันไป ถือว่าหนังสือเล่มนี้คือตำราต้นฉบับเรื่อง Soft Power ที่ตีพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกในปี 2004 ผ่านมาถึงปี 2024 ได้ 20 ปีพอดี

    ในบทที่หนึ่ง เป็นการวางพื้นฐานเบื้องต้นของความคิดรวบยอด หรือ “basic concepts” เรื่อง Soft Power เริ่มจากการอธิบายคำนิยาม ตามด้วยการยกตัวอย่างหลากหลาย ข้อมูลจากงานสำรวจ งานวิจัยเชิงประวัติศาสตร์ แล้วศึกษาผลกระทบและข้อจำกัดของ Soft Power ในหลากหลายทิศทางที่ท่านไม่เคยเขียนอย่างละอียดลึกซึ้งเช่นนี้มาก่อน แถมด้วยเรื่องที่ท่านวิเคราะห์เกี่ยวกับบริบทแห่งอำนาจในการเมืองโลกที่เปลี่ยนไป แล้วอธิบายว่าทำไม Soft Power ในโลกปัจจุบันจึงมีความสำคัญกว่าในอดีตมาก บทที่หนึ่งนี้เป็นบทสำคัญใช้อธิบายได้ในบริบทกว้างเป็นสากล หรือจะเรียกว่า “บริบทโลก” ก็ได้
    บทที่สอง อธิบายเรื่องแหล่งที่มาของ Soft Power ของสหรัฐอเมริกา หรือจะเรียกว่า Soft Power ในบริบทอเมริกา ก็ได้ เป็นเรื่อง Soft Power ของอเมริกาในด้านวัฒนธรรม, ค่านิยมในชาติ, และเรื่องนโยบายของประเทศ และเรื่องรูปแบบและเนื้อหาของนโยบายต่างประเทศของสหรัฐอเมริกา
    บทที่สาม ชี้ว่า เนื่องจากสหรัฐอเมริกามิได้เป็นชาติเดียวที่มี Soft Power ชาติอื่นๆในโลกก็มี Soft Power ในทำนองเดียวกัน บทที่สามนี้สำรวจดู Soft Power ในประเทศต่างๆ ทั้งระดับรัฐ และในภาคประชาชน และองค์กรที่มิใช่รัฐ (nonstate actors)
    บทที่สี่ ตรวจดูปัญหาในภาคปฏิบัติอันเกิดจากการใช้ Soft Power ผ่านนโยบายเชิงการทูตสาธารณะ (public diplomacy)
    บทที่ห้า บทสุดท้าย สรุปเรื่อง Soft Power ในบริบทของสหรัฐอเมริกาว่ามีความหมายอย่างไรต่อสหรัฐอเมริกาหลังสงครามกับอิรัก

    ศาสตราจารย์ Joseph S. Nye, Jr. สรุปท้ายบทนำของหนังสือนี้ว่า:
    “ชาวอมเริกัน -และชนชาติอื่นๆ- กำลังเผชิญหน้ากับภาวะท้าทายที่ไม่เหมือนที่เคยคุ้นแต่เก่าก่อน มันเป็นการท้าทายจากด้านมืดของโลกาภิวัตน์ และการทำสงครามแบบจ้างเอกชนรบแทนหรือร่วมรบ เป็นสงครามที่ร่วมรบด้วยเทคโนโลยีใหม่ๆ นี่คือเป้าเล็งของยุทธศาสตร์ความมั่นคงของประเทศ เช่นเดียวกับความท้าทายในยุคสงครามเย็น สงครามหรือการสู้รบในยุคปัจจุบันที่มาจากการก่อการร้ายรูปแบบต่างๆนี้จะไม่สามารถจัดการให้สงบลงได้ในเวลาอันรวดเร็ว และอำนาจทางการทหารก็ยังมีบทบาทสำคัญ แต่ว่ารัฐบาลอเมริกันใช้จ่ายเงินงบประมาณทางด้านอำนาจแข็ง (คืออำนาจการทหารและเศรษฐกิจ-ส.อ.) มากกว่างบประมาณด้าน soft Power ถึง 400 เท่า ก็เช่นเดียวกับสงครามเย็น สงครามในยุคปัจจุบันจะพึ่งอำนาจอาวุธยุทโธปกรณ์อย่างเดียวไม่ได้แล้ว ด้วยเหตุนี้มันจึงเป็นสิ่งสำคัญที่คนอเมริกัน-และคนชาติอื่นๆ-ควรจะเข้าใจเรื่อง Soft Power  และนำไปใช้ให้ถูกต้องและสัมฤทธิ์ผล ‘Smart Power’ หรือ ‘อำนาจฉลาด’ นั้นไม่เป็นอำนาจแข็งหรืออ่อนนุ่มอย่างหนึ่งอย่างใด แต่ ‘Smart Power’ หรือ ‘อำนาจฉลาด’ เป็นทั้งสองอย่างเลย ทั้งแข็งและนุ่มนวล”

    มาถึงตอนนี้ก็เห็นชัดแล้วว่า Soft Power เกิดจากการศึกษาปัญหานโยบายต่างประเทศของสหรัฐฯที่ผันแปรไปจากช่วงสงครามโลกอันร้อนระอุ ผ่านสงครามเย็นที่แบ่งข้างแบ่งขั้วกลุ่มความคิดเศรษฐกิจและอุดมการณ์ มาสู่ยุคสงครามการก่อการร้ายแทรกเสริมด้วยแสนยานุภาพทางเทคโนโลยีสมัยใหม่ 
    Soft Power เป็นปัญหาของนโยบายต่างประเทศของอเมริกาเมื่อ 20 ปีที่แล้วเท่านั้น กาลผ่านไป ประเทศอื่นๆก็สนใจจะใช้ Soft Power ที่คิดแบบอเมริกันมาใช้แก้ปัญหาในบริบทของตนเองบ้าง เช่นบริบทไทย หรือบริบทแบบไทยๆ!
    ก่อนจะไปวิพากษ์บริบทไทย จำเป็นต้องเข้าใจบริบทแบบแผนดั้งเดิม คือ Soft Power บริบทอเมริกันเสียก่อน
    ดังนั้นบทที่หนึ่งของหนังสือเล่มนี้จึงสำคัญมากสำหรับรัฐบาลประเทศใดก็ตามที่อยากจะตรวจสอบหรือลองทำและใช้นโยบาย Soft Power ในบริบทของประเทศของตนเองบ้าง

    ในบทที่หนึ่ง เป็นการวางพื้นฐานเบื้องต้นของความคิดรวบยอด หรือ “basic concepts” เรื่อง Soft Power อันเป็นผลสะท้อนจากธรรมชาติของอำนาจที่แปรเปลี่ยนไป:
    
    “กว่า 400 ปีมาแล้ว”, ศาสตราจารย์ Joseph Nye, Jr. เริ่มสาธยาย, “Niccolo Machiavelli แนะนำบรรดาเหล่ากษัตริย์และเจ้าชายทั้งหลายในอิตาลีว่าหลักสำคัญในการปกครองนั้นคือการทำให้คนกลัว มากกว่าที่จะทำให้คนรัก แต่ว่าในโลกปัจจุบันถ้าทำได้ทั้งสองแบบจะดีที่สุด ทั้งให้กลัวและให้รัก การเอาชนะหัวใจและจิตใจนั้นสำคัญยิ่ง และยิ่งในยุคข้อมูลข่าวสารนี้ด้วยแล้วก็ยิ่งสำคัญยิ่งๆขึ้นไปอีกมาก ข้อมูลข่าวสารคืออำนาจ การกระจายข้อมูลข่าวสารในโลกทุกวันนี้ทำได้อย่างกว้างไพศาลยิ่งกว่ายุคใดๆในประวัติศาสตร์ แต่ทว่าผู้นำทางการเมืองทั้งหลายกลับใช้เวลาน้อยมากที่จะคิดถึงเรื่องที่ว่าธรรมชาติแห่งอำนาจนั้นมันเปลี่ยนแปลงผันแปรไปมากแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องที่ว่าจะผสานรวมมิติด้านนุ่มนวลแห่งอำนาจเข้าไ้ว้ด้วยกันในยุทธศาสตร์การใช้อำนาจของรัฐ เข้าด้วยกันอย่างไร?”

    What is Power?
    แล้ว “อำนาจ” ที่ว่านี้เราจะนิยามว่าอย่างไร?
    
    Prof. Joseph Nye อธิบายต่อ:
    “อำนาจนั้นคล้ายกับสภาวะลมฟ้าอากาศ ทุกคนต้องพึ่งพาและขึ้นอยู่กับสภาวะลมฟ้าอากาศ ชอบพูดถึงกันเป็นประจำแต่ที่จะมีความเข้าใจก็ไม่กี่คน เวลาที่เกษตรกรและนักอุตุนิยมวิทยาพยายามจะพยากรณ์อากาศนั้น ผู้นำทางการเมืองและนักวิเคราะห์การเมืองก็พยายามอธิบายและคาดการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างอำนาจต่างๆในทางการเมืองด้วยเช่นกัน อำนาจก็เหมือนความรัก ที่ว่าเป็นเรื่องง่ายที่จะได้สัมผัสประสบการณ์ ง่ายกว่าที่จะนิยามและวัดค่า ทั้งๆที่ความรักที่ว่านั้นมันมีอยู่จริงๆ พจนานุกรมอธิบายว่า power หรือ อำนาจ คือขีดความสามารถที่จะกระทำการใดๆ ในความหมายทั่วๆไป อำนาจ คือความสามารถที่จะทำให้ได้มาซึ่งผลลัพธ์ที่เราต้องการ พจนานุกรมยังบอกเราอีกด้วยว่า อำนาจ หมายถึงการที่เรามีขีดความสามารถที่จะสร้างผลกระทบให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมของผู้อื่น ทำให้ผู้อื่นกระทำสิ่งต่างๆตามที่เราประสงค์ได้ ความหมายเฉพาะเจาะจงคือ อำนาจคือความสามารถที่จะส่งอิทธิพลต่อพฤติกรรมของผู้อื่นทำให้ผู้นั้นกระทำให้เกิดผลตามที่เราต้องการ แต่มันก็มีหลายหนทางในการที่จะทำให้เกิดผลดังว่านั้น โดยท่านอาจจะใช้วิธีบังคับขู่เข็ญ หรือวิธีหลอกล่อด้วยเงินทองสินจ้างรางวัล หรืออาจใช้วิธีสร้างแรงดึงดูดใจให้เกิดพลังรักพลังชอบที่จะทำตามที่ท่านต้องการได้โดยไม่ต้องบังคับหลอกล่อ”

    นั่นคือนิยามของคำว่า “power” หรือ “อำนาจ” ที่ ศาสตราจารย์ Joseph Nye อธิบาย ดังอ้างอิงมา ท่านยกตัวอย่างว่าทำไม Bin Laden หัวหน้ากลุ่มก่อการร้ายมุสลิมจึงมีคนสนับสนุนและร่วมรบโดยวิธีก่อการร้ายด้วย นั่นไม่ใช่เพราะ ค่าจ้างหรือค่าตอบแทนใดๆ หากแต่เป็นเพราะความคิดของเขาที่เป็นที่นิยมเลื่อมใสในหมู่อาสาสมัครร่วมรบและก่อการร้ายด้วย ท่านบอกว่า “เรื่องแบบนี้บางทีก็ซับซ้อนเกินความเข้าใจของนักการเมือง”

    มาถึงคำนิยามที่สอง ของ “อำนาจ” หรือ “Power” ที่ผู้นำทางการเมืองชอบใช้ตามความสะดวก ตามธรรมชาติของผู้มีอำนาจจะใช้ได้ นั้นคือ:

    “การมีขีดความสามารถ และการเป็นผู้ครอบครองทรัพยากร หรือเครื่องมือในการสร้างอิทธิผล ทำให้เกิดผลตามต้องการ ดังนั้นผู้นำทางการเมืองเหล่านั้นจึงมักคิดว่าประเทศของตนเป็นประเทศมีอำนาจเพราะมีประชากรมาก มีพื้นที่กว้างใหญ่ มีทรัพยากรธรรมชาติมากมหาศาล มีพลังเข้มแข็งทางเศรษฐกิจ มีอำนาจการทหาร และมีสังคมที่มั่นคง คุณลักษณะเด่นของนิยามเรื่องอำนาจแบบที่สองนี้คือรูปธรรมที่ชัดเจน วัดปริมาณได้ คาดการณ์หวังผลได้ แต่นิยามอำนาจเช่นนี้ก็มีปัญหา เพราะเวลาที่เรานิยามอำนาจให้เท่ากับทรัพยากรที่เป็นที่มาของอำนาจ บางทีก็จะเจอหลุมพรางหรือกับดัก ว่า ใครก็ตามที่เพียบพร้อมล้อมรอบด้วยพลังอำนาจแบบนี้อาจจะไม่ได้ผลตามที่คาดหวังก็เป็นได้
    “ทรัพยากรอันเป็นที่มาของขุมพลังแห่งอำนาจนั้นไม่สามารถแลกเปลี่ยนกันได้ง่ายๆเหมือนแลกเปลี่ยนเงินตรา ใช้ในบางที่อาจจะชนะ แต่บางที่ใช้อำนาจแบบเดียวกันก็ไม่ชนะ ไพ่ที่ชนะในเกม Poker เอาไปเล่นไพ่ Bridge ก็ไม่ชนะ แม้ในเกม Poker เกมเดียวกัน เล่นไม่ถูกมือ หรือเล่นไม่ดีทั้งๆที่มือเหนือกว่า ก็แพ้ได้อีกเช่นกัน การมีทรัพยากรเป็นขุมพลังอำนาจไม่ใช่หลักประกันว่าท่านจะได้ผลลัพธ์ตามที่ต้องการเสมอไป ยกตัวอย่างสงครามเวียดนาม สหรัฐอเมริกามีทรัพยากรมากมายมหาศาลเหนือเวียดนาม แต่ก็ยังแพ้สงครามกับเวียดนาม ต่อมาในปี  2001 เวลาที่อเมริกามีฐานะเป็นอภิมหาอำนาจในโลกแต่เพียงผู้เดียว แต่อเมริกาก็ล้มเหลวในอันที่จะป้องกันเหตุร้าย 11 กันยายน หรือ 9/11 ได้”
    Joseph Nye อธิบายว่า:
     “การเปลี่ยนทรัพยากรไปเป็นอำนาจเพื่อให้ได้สิ่งที่ประสงค์นั้น จำต้องใช้การวางแผน ออกแบบยุทธศาสตร์ และการมีผู้นำที่มีทักษะและความสามารถ มีบ่อยที่ยุทธศาสตร์ไม่ดีพอ และผู้นำตัดสินใจผิดพลาด ดูการใช้อำนาจของเยอรมนี และญี่ปุ่น ปี 1941 (ที่นำไปสู่สงครามโลกครั้งที่สอง-ส.อ.) ก็ได้ หรือจะดูที่ยุทธศาสตร์ของ Saddam Husein ในอิรักปี 1990 ก็ได้ ก่อนที่จะเริ่มเล่นเกมอะไรกัน เราก็ควรประเมินสถานการณ์ก่อนให้ชัดแจ้ง ควรรู้ว่าใครถือไพ่เหนือกว่าใคร  และสำคัญไม่แพ้กันคือเราต้องรู้ว่าเรากำลังเล่นเกมอะไรกันอยู่ ทรัพยากรอะไรแบบไหนที่จะเป็นฐานแห่งพฤติกรรมการใช้อำนาจที่ดีที่สุดในบริบทหนึ่งบริบทใดโดยเฉพาะ? (‘Which resources provide the best basis for power behavior in a particular context?’)”

    แล้วคำว่า “context” หรือ “บริบท” ก็ปรากฏขึ้นฉับพลัน 

    ในบริบทของสงครามโลกครั้งที่สอง ก่อนสงครามโลก ย้อนไปก่อนยุคอุตสาหกรรม น้ำมันไม่ใช่ทรัพยากรสำคัญที่จะใช้เป็นฐานของอำนาจ  และก่อนยุคนิวเคลียร์ แร่  Uranium ก็ไม่สลักสำคัญอะไรที่จะเป็นขุมพลังแห่งอำนาจแข็งหรืออำนาจทำสงคราม

    ก็แล้วแต่บริบท
    It depends on the context!

    พลังอำนาจในการทำสงครามอันเป็นอำนาจแข็งใช้ได้ในยุคก่อนการพัฒนาเทคโนโลยีและข่าวสารข้อมูล จำนวนทหาร อาวุธ ขนาดเศรษฐกิจเคยใช้เป็นมาตรวัดชัยชนะในสงคราม แต่มาวันนี้ บริบทเปลี่ยนไป มีอำนาจในมิติที่นุ่มนวลให้ผลลัพธ์ที่ทรงประสิทธิภาพมากกว่า เพียงแต่ว่า 

    จะรู้หรือไม่ว่ามี? 
    หรือว่า 
    จะรู้ไหมว่าจะใช้อย่างไร?
    
    การใช้อำนาจแข็งผิดบริบทแห่งกาลเวลาและแบบแผนความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ จะยังผลให้อำนาจแข็งนั้นไม่ได้ผลตามที่คาดหวัง
    ในโลกยุคข่าวสารข้อมูลท่วมท้น มหาศาล กว้างไกล รวดเร็ว การกระจายทรัพยากรอันเป็นฐานอำนาจใหม่นั้นมิได้อยู่กับประเทศมหาอำนาจเช่นสหรัฐอเมริกาประเทศเดียวเท่านั้น
    โลกปัจจุบันกระจายอำนาจไปหลายขั้วหรือหลายกลุ่มประเทศ สหรัฐอเมริกามิใช่มหาอำนาจขั้วเดียวอีกต่อไป และอำนาจอาวุธสงครามและพลังเศรษฐกิจก็ไม่ใช่แหล่งทรัพยากรฐานอำนาจแต่เพียงแหล่งเดียวเท่านั้น

    Joseph Nye กล่าวว่า สหรัฐอเมริกามิใช่จ้าวอาณาจักรบนโลกนี้อีกต่อไป แม้จะมีอำนาจการทหารและเศรษฐกิจสูงที่สุดในโลกก็ตาม แต่ท่านก็ยังยืนยันว่าอเมริกายังเป็นอภิมหาอำนาจที่สำคัญที่สุดในโลก และมิได้อยู่ในช่วงอำนาจตกต่ำลดถอย หรือ “ขาลง” เพียงแต่ว่าอเมริกาจะต้องตามการเปลี่ยนแปลงของอำนาจในโลกให้ทัน ต้องให้รู้ว่าอำนาจนุ่มนวลเชิงวัฒนธรรม นโยบายต่างประเทศ และค่านิยมประชาธิปไตยเสรีของสังคมอเมริกันนั้น คือมิติที่สามแห่งอำนาจ

    เรียกว่า “Soft Power” หรือพลังอำนาจอันนุ่มนวล
    
    จะเห็นว่าเรื่อง “อำนาจ” ไม่ว่าอำนาจแข็ง หรือ อำนาจนุ่มนวล - ไม่ว่าจะเป็น Hard Power หรือ Soft Power โดยหลักการพื้นฐานแล้วเป็นเรื่องของนโยบายต่างประเทศ วัฒนธรรม และค่านิยมในสังคม ที่จะจูงใจให้พลเมืองและรัฐบาลประเทศชาติอื่นพึงพอใจผันตัวเข้าเป็นมิตรแท้และถาวรกับสหรัฐอเมริกาในที่สุด 

    Soft Power เป็นเรื่องที่เกิดจากการค้นหาทางแก้ปัญหานโยบายต่างประเทศของสหรัฐอเมริกาเอง จนความคิดนี้กลายเป็นความคิดที่รัฐบาลชาติอื่นๆนำไปใช้กับนโยบายต่างประเทศของตนเอง

    ประเทศไทยยังไม่มีนโยบายต่างประเทศเฉพาะเจาะจงในเรื่อง Soft Power แต่ที่ได้ข่าวและพบเห็นมีกิจกรรมของรัฐบาลไทยในปัจจุบันนี้ ไม่ใช่นโยบายต่างประเทศ แต่เป็นการคิดสั่งการให้ทำกิจกรรมบางอย่างที่เข้าใจว่าเป็นฐานทรัพยากรอันเป็นที่มาแห่งอำนาจนุ่มนวล หรือ Soft Power ที่แท้จริง 
    การที่รัฐบาลไทยเพียงแค่มีการสั่งการให้ทำกิจกรรมที่บอกว่าเป็นเรื่อง Soft Power สั่งให้มีกรรมการ สั่งตั้งประธานกรรมการ แล้วกรรมการสั่งให้ทำกิจกรรมบางอย่างที่สั่งให้รับรู้ว่าเป็น Soft Power เหล่านี้เป็นการใช้อำนาจสั่งการ เป็นอำนาจ “แข็ง” หรือ “Hard Power” ทั้งสิ้น เพราะไม่มีการจูงใจหรือดึงดูดใจโดยไม่ต้องใช้เงินบังคับ  ให้คิดทำโดยความสมัครใจรักใจชอบแต่อย่างใด
    
เริ่มต้น Soft Power ก็ใช้  Hard Power แล้ว!

ในบริบท สัปดาห์ที่ 9/2024 สัปดาห์หน้า
เรื่อง Soft Power ตอนที่ 3 ตอนต่อไป จะเป็นเรื่อง

    1. Soft Power  คืออะไร?
    2. ทรัพยากรอันเป็นฐานพลังของ Soft Power คืออะไร มาจากไหน?
    3. Soft Power มีข้อจำกัดอะไรบ้าง

จากหนังสือ “Soft Power: The Means to Success in World Politics” (“อำนาจนุ่มนวล: หนทางสู่ความสำเร็จในการเมืองโลก”) โดย Prof. Joseph S. Nye, Jr.


    สวัสดีครับ
    สมเกียรติ อ่อนวิมล
    23 กุมภาพันธ์ 2024

---